Ιωάννης Φωκάς, ο Έλληνας θαλασσοπόρος των Ανακαλύψεων. Ή μήπως όχι;

Το όνομα του Πορθμού Juan de Fuca Strait στην ακτή του Ειρηνικού της Βόρειας Αμερικής, μεταξύ του νησιού Βανκούβερ του Καναδά και της ηπειρωτικής ακτής της πολιτείας της Washington (ΗΠΑ) δε μοιάζει ελληνικό, ανήκει όμως στον Κεφαλλονίτη θαλασσοπόρο Ιωάννη Φωκά (1536-1602). Κατά την παράδοση, πρόκειται για απόγονο της βυζαντινής οικογένειας των Φωκάδων, του οποίου ο πάππος Εμμανουήλ Φωκάς, μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης βρήκε καταφύγιο στην Κεφαλονιά, στο χωριό Βαλεριάνος. Γι' αυτό και υπάρχει η θεωρία ότι το αρχικό όνομα του Ιωάννη ήταν Απόστολος Βαλεριάνος, όνομα το οποίο αργότερα εξισπάνισε, αλλάζοντας το δυσκολοπρόφερτο μικρό του όνομα με ένα κοινότατο ισπανικό (Juan) και τονίζοντας το αριστοκρατικό όνομα της οικογενειακής του καταγωγής.

Τα ανωτέρω περί της γενεαλογίας και καταγωγής μάλλον προέρχονται από σχετική επιτόπια έρευνα που έκανε το 1859 ένας Αμερικανός ερευνητής με τη βοήθεια του Αμερικανικού προξενείου στην Κεφαλλονιά. [1] Το όνομα Φωκάς επιζούσε στο χωριό Βαλεριάνος, ενώ η ιστορία του θαλασσοπόρου Φωκά ήταν μέρος της τοπικής προφορικής παράδοσης. Είναι βέβαιο ότι τέτοια παράδοση σίγουρα προέρχεται από τις διηγήσεις του ίδιου του Φωκά, αφότου επέστρεψε στο χωριό του μετά τις ανά τον κόσμο περιπλανήσεις του για να πέθανει εκεί, σε ηλικία 66 ετών περίπου.

Τα όσα όμως περιγράφονται στο εξής για τη ζωή και τα ταξίδια του προέρχονται από μία και μόνο γραπτή πηγή (Πηγή 1), το βιβλίο "Hakluytus Posthumus ή "Purchas His Pilgrimes Contayning a History of the World in Sea Voyages and Lande Travells by Englishmen and others", του κληρικού και ταξιδιωτικού συγγραφέα Samuel Purchas (1577 – 1626). Το βιβλίο εκδόθηκε το 1625 και για τους επόμενους δύο αιώνες είχε πολύ μεγάλη απήχηση στους ανά τον κόσμο θαλασσοπόρους.  Η σχετική αναφορά για το Φωκά στο βιβλίο είναι ο βασικός λόγος που δόθηκε το όνομά του στον ομώνυμο Πορθμό από τους κατοπινούς εξερευνητές και χαρτογράφους. 

Το βιβλίο περιέχει την περιγραφή που έδωσε στον Purchas o έμπορος και ταξιδευτής Michael Lok (ή Locke; c. 1532 – c. 1621) [2], ο οποίος υποστηρίζει ότι συνάντησε τον Έλληνα θαλασσοπόρο Φωκά στη Βενετία, κατά το ταξίδι της οριστικής επιστροφής τού τελευταίου στην Κεφαλλονιά το 1594. Ο Lok είχε ταξιδέψει ό ίδιος για εμπορικούς λόγους στην Ασία, είχε χρηματίσει πρόξενος της Αγγλίας στη Συρία, (βλ. Πηγή 4, σελ 21) και ενδιαφερόταν επιχειρηματικά για το Βορειοδυτικό Πέρασμα. Μετέφερε στον Purchas τα όσα του εξιστόρησε ο Φωκάς για τη ζωή και για τα ταξίδια του αλλά και για την ανακάλυψη από τον Φωκά -όπως ισχυριζόταν ο ίδιος- της αρχής του Βορειοδυτικού Περάσματος (Northwest Passage).

Στο βιβλίο αναφέρεται ότι ο Φωκάς ξενιτεύτηκε από μικρός και χρημάτισε 40 χρόνια πλοηγός (μεγάλο αξίωμα) στον Ισπανικό στόλο των Δυτικών Ινδιών. Σε ένα ταξίδι του στις Φιλιππίνες το 1587, διηγείται ότι έπεσε θύμα πειρατείας των Άγγλων και έχασε όλες του τις αποταμιεύσεις για να πληρώσει τα λύτρα απελευθέρωσής του. Τον επόμενο χρόνο πήγε στο Μεξικό και κατά τα λεγόμενά του συμμετείχε σε δύο αποστολές για την ανακάλυψη του Βορειοδυτικού Περάσματος.

Η ανακάλυψη του Περάσματος είχε σημασία για δύο λόγους: πρώτα και κύρια οι Ισπανοί φοβόστουσαν ότι οι εχθροί και ανταγωνιστές τους Εγγλέζοι θα εισέβαλλαν από τα βόρεια στις αμερικανικές ακτές του Ειρηνικού τις οποίες εξουσίαζαν οι Ισπανοί (από την Καλιφόρνια μέχρι τη Γη του Πυρός), ενώ κατά δεύτερο λόγο, τόσο ο Πορθμός του Μαγγελάνου όσο και Πέρασμα Ντρέηκ, ήταν πολύ μακρινότεροι και επικινδυνότεροι δρόμοι για το υπερωκεάνειο εμπόριο. Οι Ισπανοί και οι Εγγλέζοι (οι οποίοι ήταν η ανερχόμενη δύναμη και γρήγορα ξεπέρασαν του Ισπανούς), προσπαθούσαν με επιμονή και μεγάλο κόστος σε υλικά και ανθρώπινες ζωές να βρούν ένα συντομότερο και ασφαλέστερο βόρειο πέρασμα μεταξύ Ατλαντικού και Ειρηνικού Ωκεανού [3]. 

Γι' αυτούς τους λόγους είχε μεγάλη σημασία η αναφορά στο βιβλίο του Purchas για την υποτιθέμενη ανακάλυψη της αρχής του Περάσματος από τον Φωκά. Κατά τον Φωκά, στάλθηκαν δύο σχετικές αποστολές από τον Αντιβασιλέα της Ισπανίας στο Μεξικό. Το πρώτο ταξίδι το 1592 περιλάμβανε τρία πλοία, με 200 στρατιώτες πλέον των πληρωμάτων, ώστε αυτοί να οχυρώσουν το Πέρασμα μόλις το ανακαλύψουν. Η αποστολή έληξε όμως άδοξα, επειδή οι στρατιώτες στασίασαν και η αποστολή αναγκάστηκε να επιστρέψει στο Ακαπούλκο. Ο Φωκάς αφηγείται ότι ήταν ο πλοηγός της αποστολής. Κατά το δεύτερο ταξίδι, επίσης το 1592, ο Φωκάς ξεκίνησε ο ίδιος επικεφαλής, με μια καραβέλα και ένα μικρό βοηθητικό πλοίο. Ανεβαίνοντας βόρεια πίστεψε -πάντα κατά τη διήγησή του- πως βρήκε το Πέρασμα προς τον Ατλαντικό μεταξύ του 47ου και 48ου γεωγραφικού παραλλήλου. Επέστρεψε στο Ακαπούλκο με "λευκά πανιά" αλλά περίμενε εκεί δύο χρόνια ώστε να λάβει την ανταμοιβή που περίμενε για την ανακάλυψή του, χωρίς ανταπόκριση από τον Αντιβασιλέα. Το 1593 ή 1594 έφυγε για την Ισπανία, ελπίζοντας πως θα τον ανταμείψει εκεί ο ίδιος ο Βασιλιάς. Δεν βρήκε όμως ούτε στην Ισπανία την αποδοχή και ανταμοιβή που ανέμενε. Απογοητευμένος -και προφανώς εξαντλημένος φυσικά, ηθικά, οικονομικά-, αποφάσισε να αποσυρθεί στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κεφαλλονιά. Στο ταξίδι επιστροφής συνάντησε τον Lok στη Βενετία, το 1596.

Με την κατοπινή γνώση μας για τη γεωγραφία της περιοχής, αυτό που πραγματικά φαίνεται ότι επισκέφτηκε ο Φωκάς είναι ο Πορθμός Juan de Fuca Strait, που όπως είπαμε βρίσκεται μεταξύ του νησιού Βανκούβερ και της ηπειρωτικής ακτής της Πολιτείας της Washington. Ωστόσο, η περιγραφή που δινόταν στο βιβλίο αποδείχτηκε ότι διέφερε αρκετά από την τοπογραφία της περιοχής. Ο Φωκάς -στην καταγραφή του Lok- μιλούσε για εύφορη γη, γεμάτη χρυσό, άργυρο και μαργαριτάρια (βλ. Πηγή 4, σελ. 417). Εννοείται, αυτό ήταν η συνήθης διαφήμιση, ώστε να ανταμοιφθούν οι ανακαλύπτοντες με σχετικά δικαιώματα εκμετάλλευσης και για να χρηματοδοτηθούν για άλλες παρόμοιες αποστολές.

Μια ακόμη ανακρίβεια του Φωκά είναι η τοποθέτηση του Περάσματος κατά μία μοίρα βορειότερα. Νομίζω πάντως πως αυτή η απόκλιση μπορεί θεωρηθεί μικρή -χωρίς να γνωρίζω ποιο θεωρούνταν ως αποδεκτό περιθώριο λάθους εκείνη την εποχή- και έτσι να συγχωρείται, ως πιθανότητα ενός συνήθους μετρητικού λάθους. Ίσως πάλι -λιγότερο πιθανό αυτό- το πλάτος να αναφέρεται στη βόρεια όχθη και όχι στη νότια.

Σε  ένα ακόμη ενδεχόμενο λάθος προσανατολισμού -ή καταγραφής-, η περιγραφή του Φωκά αναφέρει ένα εντυπωσιακό όρθιο βραχώδη σχηματισμό στη βόρεια όχθη του Πορθμού. Υπάρχει πράγματι μια γιγαντώδης βράχινη στήλη (βλ. αρχική εικόνα) που σήμερα ονομάζετα Fuca Pillar, αλλά... βρίσκεται στην άλλη όχθη (τη νότια).

Λόγω της σημασίας του βορειοδυτικού περάσματος, έχουν γίνει έρευνες στα Ισπανικά Αποικιακά αρχεία αλλά δεν έχει βρεθεί κάποια εγγραφή ή κάποιο άλλο στοιχείο για τις ανωτέρω αποστολές. Ούτε υπάρχει κάποια ένδειξη στα Ισπανικά Αρχεία περί αιτήματος κάποιου Φωκά για την αναγνώριση των ανακαλύψεών του ή/και για την ανταμοιβή του. Η απουσία μνείας στα επίσημα Αρχεία δικαιολογείται από κάποιους από το υποτιθέμενο απόρρητο του θέματος. Θεωρώ πως ακόμη και η μικρή πιθανότητα οι προφορικές ή οι επίσημες αναφορές του Φωκά για εύρεση ενός περάσματος να ήταν ορθές, θα είχε κινητοποιήσει τους Ισπανούς για περαιτέρω διερεύνηση και νέες αποστολές στην περιοχή. Τίποτε τέτοιο όμως δεν έγινε κατοπινά από τους Ισπανούς.

Η έλλειψη εγγραφών στα Αρχεία, τα λάθη στις συντεταγμένες όσο και στις περιγραφές της τοπολογίας, εύλογα κάνουν τους σημερινούς ιστορικούς να αμφιβάλλουν για την ανακάλυψη του Πορθμού από τον Φωκά. Για παράδειγμα, ο Καναδός πολιτικός και συγγραφέας Samuel Bawlf (1944-2016), ο οποίος έγραψε ένα σχετικό βιβλίο το 2003 ("The Secret Journey of Sir Francis Drake") αποδίδει τα εύσημα για την ανακάλυψη του Πορθμού στον Ντρέηκ το 1579 και υποστηρίζει ότι ο Φωκάς έμαθε για το "Πέρασμα" από τον Iσπανό πιλότο του τελευταίου, ονόματι Morera.

Δεν ξέρω πόσο εμπεριστατωμένη μελέτη έκανε ο Καναδός συγγραφέας (δεν ήταν επαγγελματίας ακαδημαϊκός, ιστορικός ή επιστήμων-ερευνητής) ώστε να καταλήξει σε αυτή τη στενή ερμηνεία, αλλά το γενικότερο συμπερασμά του, ότι η ιστορία κατακευάστηκε από τον Lok για να ζητήσει χρηματοδότηση από το Βρετανικό Στέμμα μιας δικής του αποστολής για το Πέρασμα, έχει αρκετή λογικοφάνεια.

Διότι ο Lok, ως πλούσιος έμπορος και ναυτικός ταξιδευτής ο ίδιος, είχε ήδη επενδύσει ιδιωτικά κεφάλαια για την ανακάλυψη και εκμετάλλευση του Βορειοδυτικού Περάσματος, σε συνεργασία με τον εξευρευνητή/κουρσάρο Martin Frobisher. Οι αποστολές του Frobisher δεν είχαν αποτέλεσμα και έκτοτε ο Λοκ προσπαθούσε συνεχώς να ανακτήσει τα χαμένα κεφάλαιά του έμμεσα από την Αγγλική Κυβέρνηση, μέσω της χρηματοδότησης άλλης αποστολής για την ανακάλυψη του Περάσματος, κατοχυρώνοντας για τον εαυτό του, σε περίπτωση επιτυχίας, κάποια δικαιώματα εκμετάλλευσης. 

Σύμφωνα με το βιβλίο του Purchas, ο Lok ζήτησε 100 λίρες για να ταξιδέψει ο Φωκάς στην Αγγλία ώστε να παρουσιάσει αυτός ο ίδιος την ανακάλυψή του στο Υπουργικό Συμβούλιο της Αγγλίας (το Privy Council). Ακολούθως θα ζητούσε από την Αγγλία να του χορηγήσει δύο πλοία για να συνεχίσει τις εξερευνήσεις του για το Πέρασμα. Ο Φωκάς ήλπιζε επίσης πως οι Άγγλοι θα τον αποζημίωναν για όσα έχασε όταν τον αιχμαλώτισαν στις Φιλιππίνες. Αλλά η απάντηση ήρθε πολύ αργά, μόνο το 1602, έξι σχεδόν χρόνια μετά την αίτηση. Ο Lok -γράφεται στο βιβλίο- προσπάθησε να έρθει ξανά σε επαφή με τον Φωκά με σχετική επιστολή του προς αυτόν. Δεν πήρε ποτέ απάντηση και έτσι θεώρησε -μάλλον ορθά- ότι ο Φωκάς είχε πλέον πεθάνει.  

Για τη φυσική ύπαρξη του Φωκά μάλλον δεν πρέπει να αμφιβάλλουμε, κρίνοντας ότι η απάντηση του Πρόξενου Μεταξά (βλ. ξανά Σημ. 1) είναι αξιόπιστη ως προς την παρουσία Φωκάδων στο νησί και την παράδοση περί του θρύλου του θαλασσοπόρου Φωκά ειδικότερα. Είναι όμως και αρκετά λογική η εκδοχή πως ο πλοηγός Φωκάς,  ίσως να μην ήταν ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας της ανακάλυψης του Πορθμού, ή κάποιας άλλης παρόμοιας υδάτινης εισόδου σε αυτά τα γεωγραφικά πλάτη (η θεωρία του Bawlf).

Η συνάντηση Lok και Φωκά πρέπει επίσης να είναι πραγματική. Γιατί, αναρωτιέμαι, ο Lok να επέλεξε αυτό το όνομα από το σύμπαν των ναυτικών και πλοηγών της εποχής; Δεδομένης της συνάντησής τους, ίσως ο Lok επενέβη "δημιουργικά" στις αναφορές του Φωκά, είτε δεχτούμε ότι οι δύο αποστολές του Φωκά όντως υπήρξαν, είτε ότι ο Φωκάς μεταφέρει εκμυστηρεύσεις του Morera (ή κάποιου άλλου). Πάντως, οι αιτήσεις του Lok στην Βρετανική Κυβέρνηση για χρηματοδότηση νέας αποστολής υπό τον Φωκά, προς βαθύτερη εξερεύνηση του Περάσματος δείχνουν αληθινές, όπως υπονοείται από την ακρίβεια των ονομάτων των Υπουργών στις οποίες απευθύνθηκε (Πηγή 4, σελ. 418).

Είναι τελικά αδύνατο να έχουμε απόλυτη άποψη για το αν ένας ευπατρίδης Κεφαλλονίτης με το όνομα Φωκάς-Βαλεριάνος ήταν ο πρώτος που αντίκρυσε τα στενά μεταξύ της νήσου Βανκούβερ και της αμερικανικής ηπειρωτικής ακτής. Εντούτοις, η μια και μοναδική γραπτή πηγή που αναφέρει -μέσω τρίτου- την δική του εξιστόρηση, στάθηκε επαρκής λόγος για την καθιέρωση της υστεροφημίας του, με την έννοια της ονομασίας του Πορθμού προς τιμήν του Φωκά (αρχικά αλλά και κατοπινά). Τόσο σημαντικός ήταν λοιπόν ο ρόλος ενός και μόνο βιβλίου ώστε να πληροφορηθούν όλοι οι κατοπινοί εξερευνητές, θαλασσοπόροι και χαρτογράφοι για την "αφήγηση" του Φωκά! 

Έκανα πάντως μια επιπλέον έρευνα για την υπόθεση της ονοματοδοσίας, ακριβώς γιατί υπήρξαν εκ των υστέρων αμφισβητήσεις τής ιστορίας του Φωκά. Σύμφωνα με τη Wikipedia (Πηγή 2), η ονομασία του Πορθμού με το όνομα του Juan de Fuca δόθηκε πρώτα στον Charles William Barkley, ο οποίος πλέοντας με το πλοίο Imperial Eagle το 1787 ανακάλυψε εκ νέου το στενό που περιγράφεται στο βιβλίο του Purchas. Το Βορειοδυτικό Πέρασμα παρέμενε άλλωστε πάντα προτεραιότητα για τους Εγγλέζους, συνεπώς όποιος βρισκόταν σε εκείνα τα νερά είναι σίγουρο ότι είχε υπόψιν του τα όσα γράφονταν στο βιβλίο. 

Στην Πηγή 5 όμως (τοπική της Κεφαλλονιάς) αναφέρεται ότι το όνομα το είχε πρωτοδώσει η Ρωσική Ακαδημία Επιστημών το 1726. Προσπάθησα να διασταυρώσω αυτή την πληροφορία από τη ρωσική Википедия, αλλά στο όνομα Хуан де Фука περιέχεται απλή μετάφραση του αγγλόφωνου λήμματος. Δεν ξέρω πώς το εν λόγω ιστολόγιο αποφαίνεται για τη ρωσική πρωτοβουλία στην ονοματοδοσία, αλλά γνωρίζοντας ότι οι Ρώσοι είχαν διαπεράσει τον Ειρηνικό προς την Αλάσκα, αρκετά βορειότερα από τον Πορθμό, υπέθεσα ότι ίσως Ρωσικά εξερευνητικά πλοία έφτασαν νοτιότερα, αντίκρυσαν τον Πορθμό στις 47 μοίρες και τον ταύτισαν και αυτοί με την αναφορά του βιβλίου του Purchas. 

Όπως αντιλήφθηκα με λίγο περισσότερο ψάξιμο, δεν συνέβη κάτι τέτοιο -σχεδόν σίγουρα. Συγκεκριμένα, oι ακτές της Αλάσκα ανακαλύφθηκαν από τη δεύτερη αποστολή του Βίτους Μπέριγκ (Vitus Bering) κατά το δεύτερο εξευρευνητικό του ταξίδι, το 1741-1742, για λογαριασμό της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η αποστολή αυτή δεν κατέβηκε ποτέ σε χαμηλότερο πλάτος από τη νήσο Καγιάκ (Kayak Island) η οποία βρίσκεται σε πλάτος 60 μοίρες βόρεια. Όταν αργότερα το αυτοκρατορικό Ουκάζιο του 1799 (Ukase of 1799) ανακύρηξε την ευρύτερη κυριαρχία της Ρωσίας στην περιοχή της Αλάσκα, το όριο κυριαρχίας ορίστηκε μόνο μέχρι τον 55⁰ παράλληλο. Είναι απίθανο να είχαν τόσο νωρίς οι Ρώσοι σαφή γνώση για το Πέρασμα και να μην το είχαν συμπεριλάβει στα εδάφη της υπό διακύρηξη κυριαρχίας τους. Ίσως βέβαιαοι Βρετανοί τους είχαν ήδη προλάβει, μετά την αναφορά του Barkley, και να είχαν αυτοί ανακυρήξει την κυριαρχία τους στα νοτιότερα πλάτη. 

Σε κάθε περίπτωση, η πληροφορία στην Πηγή 5 είναι λάθος, τουλάχιστον κρίνοντάς την ακριβολογικά. Το μόνο που μπορούμε να υποθέσουμε -προσπαθώντας να το σώσουμε- είναι ότι η Ρωσική Ακαδημία είχε υιοθετήσει επίσημα το 1726 κάποιον άλλον ευρωπαϊκό χάρτη, ο οποίος είχε ήδη καταγράψει το όνομα του Juan de Fuca για τον Πορθμό (ή το Πέρασμα, όπως το θεωρούσαν τότε). Βλέπε π.χ. στην Πηγή 4, σελ. 23 την αναφορά για τους χάρτες των Delisle, Bouache, Darymple.

Χαρακτηριστικός είναι ο ανωτέρω χάρτης του 1768 (πριν ο Barkley αντικρύσει εκ νέου τον Πορθμό), όπου το στενό έχει το όνομα του Φωκά. Ίσως, όταν ο Μέγας Πέτρος το 1725 διέταξε τον Μπέρινγκ να ξεκινήσει τις ετοιμασίες για να εξερευνήσει τον Βόρειο Ειρηνικό, ο τελευταίος να συνέλεξε όποιους σχετικούς χάρτες μπόρεσε να βρει και μετά η Ρωσική Ακαδημία Επιστημών να τους καταχώρισε επίσημα το 1726. Όποια εύλογη υπόθεση και να κάνουμε, ώστε να δώσουμε κάποια βάση στην πληροφορία περί αναφοράς του ονόματος του Φωκά σε ρωσικούς χάρτες, σίγουρα δεν είναι οι Ρώσοι αυτοί που έδωσαν πρώτοι το όνομα του Φωκά στον Πορθμό.    

Η μία και μόνη, πολύ σύντομη και συγκεκριμένη αναφορά της ζωής και των ταξιδιών του Φωκά στο βιβλίο του Purchas (μπορείτε να τη διαβάσετε ολόκληρη στην Πηγή 1), επιτρέπει να πει κανείς ότι η Πηγή 5 είναι αρκετά "δημιουργική" [4]. Τα όσα έγραψα για την προσπάθεια εξακρίβωσής της δείχνουν ότι απαιτείται σχετικά λίγος χρόνος και μικρή έρευνα για να είναι κανείς επαρκώς ακριβής. Πρέπει να είναι όμως συνεχώς προσεκτικός και να απέχει από την άκριτη αποδοχή πηγών και εύκολους εντυπωσιασμούς. 

Για μια πολύ παραστατική (με εικόνες και από την περιοχή) αλλά και πλήρως κατατοπιστική παρουσίαση του Φωκά και των υποτιθέμενων ή πραγματικών ταξιδιών του, παραθέτω το βίντεο με την ιστορία του Juan De Fuca από το εξαιρετικά αξιόλογο και αξιόπιστο κανάλι Great Navigators. 

Το κανάλι δεν παίρνει θέση για την ύπαρξη ή όχι του Φωκά και της ανακάλυψής του. Με όσα έγραψα εδώ, μπορούμε να κάνουμε μια καλύτερη προσέγγιση της αλήθειας, χωρίς όμως να μπορούμε ποτέ να γίνουμε απόλυτα βέβαιοι γι΄αυτήν.

Πηγές: 

1. Hakluytus posthumus : Purchas, Samuel, 1577?-1626 : Free Download, Borrow, and Streaming : Internet Archive

2. Juan de Fuca - Wikipedia

3. Ιωάννης Φωκάς (θαλασσοπόρος) - Βικιπαίδεια

4. Προβολή του Έλλην θαλασσοπόρος [5]

5. Ο Χουάν ντε Φούκα ή Ιωάννης Φωκάς και οι θάλασσες του κόσμου - Kefalonia Status

6. Αυτό είναι το “στενό Ντε Φουκα” που ανακάλυψε ο Κεφαλονίτης θαλασσοπόρος Ιωάννης Φωκάς στο Βανκούβερ | kefaloniapress.gr

7. New Statue Will Honor Pioneering Spirit of Greek Explorer - GreekReporter.com

8. Russian colonization of North America - Wikipedia

Σημειώσεις: 

[1]: Το όνομα του ερευνητή/δημοσιογράφου ήταν Alex Taylor και έγραφε για το περιοδικό Hutchings' California, ενώ ο Πρόξενος των ΗΠΑ στην Κεφαλλονιά τότε ήταν ο Κόμης Μεταξάς. Ο Μεταξάς με σχετική συντομία απάντησε στον Τaylor ότι υπήρχαν ηλικιωμένοι στην περιοχή που -ως αριστοκράτης- είχε τις γαίες του, οι οποίοι γνώριζαν τους απογόνους του Φωκά και το θρύλο της ιστορίας του. Αλλά λόγω της απουσίας δημοτολογίου κατά την εποχή του Φωκά, ο Μεταξάς απάντησε ευγενικά ότι οποιαδήποτε γραπτή εγγραφή ή αντικειμενικό στοιχέιο ήταν πλέον αδύνατο να αναβρεθεί. Τις αναζητήσεις του Taylor και την απάντηση του Μεταξά μπορείτε να τις διαβάσετε στο ανωτέρω βίντεο του Great Navigators (12:59, 15:56)

[2]: Το Πέρασμα διέβη με πλοίο πρώτος ο διάσημος Νορβηγός εξερευνητής και θαλασσοπόρος Ρόαλντ Άμουνδσεν, σε ταξίδι του μεταξύ 1903 και 1906. Αποδείχτηκε ότι το Πέρασμα ήταν ακόμη πιο δύσκολο για τη ναυσιπλοία και γι' αυτό οι δυτικές χώρες (πρώτα η Γαλλία και μετά οι ΗΠΑ) ξεκίνησαν και ολοκλήρωσαν το 1914 την κατασκευή της Διώρυγας του Παναμά, μετά από πολλές δαπάνες, τεχνικές δυσκολίες και θανάτους εργατών. 

[3]: Ο πατέρας του Micheal Lok , Sir William Lok (1480–1550), ήταν προ-προ-προπάππος του κληρικού και φιλόσοφου John Locke (1632–1704).

[4]: Όποιος έχει διάθεση να διαβάσει μια "λογοτεχνική αδεία" μυθιστορηματική περιγραφή του ταξιδιού του Φωκά, μπορεί να προμηθευτεί το βιβλίο της Ευρυδίκης Λειβαδά-Ντούκα "Στα Στενά της Χίμαιρας". "The Straits of Chimera", by Evridiki Livada Duca, New York 2014, published by the FEDERATION OF CEPHALONIAN AND ITHACIAN SOCIETIES and presented in Queens College (CUNY), and Rutgers University in October and November 2014. (In English and in Greek as: "Στα Στενά της Χίμαιρας", Ευρυδίκη Λειβαδά-Ντούκα, Αθήνα 2007, Έκδοση: ΚΕΔΡΟΣ. Spanish translation by Pedro Olalla ("El Paso de la Quimera", 2017) for the Ouranis Foundation, unpublished)

[5]: Η Πηγή 4 δεν είναι πρωτογενής αλλά αναδημοσιεύει και σχολιάζει τα όσα περιέχονται για τη βιογραφία του Φωκά στο βιβλίο του Άνθιμου Μαζαράκη, ιερέα και διδασκάλου στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο της Βενετίας, "Βιογραφίαι των ενδόξων ανδρών της νήσου Κεφαλληνίας". Και αυτός πάλι ανέσυρε τις πληροφορίες του από το βιβλιο του Purchas (την έρχική πηγή όλων), από εγκυκλοπαίδειες της εποχής και από άλλα συγγράμματα που ανέφεραν το όνομα του Φωκά και του ομώνυμου Πορθμού.