Ο πρώτος Κυβερνήτης της Αλάσκα ήταν Ελληνας

Μακεδονία, Νίζνα, Σιβηρία, Αλεούτιες Νήσοι (Αλάσκα), Αγία Πετρούπολη: Αυτή είναι πάνω-κάτω η διαδρομή της ζωής του Ευστράτιου Ντελάροβ, ο οποίος γεννήθηκε στη οθωμανοκρατούμενη Μακεδονία περί το 1740 (δεν αναφέρεται πουθενά συγκεκριμένος τόπος καταγωγής), μετανάστευσε νωρίς στη ζωή του στη Νίζνα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας (σήμερα Nizhyn (Ukrainian: Ніжин Russian: Нежин, romanized: Nezhin).

Από τον 17ο αιώνα μέχρι και τις αρχές του 19ου η Νίζνα ήταν η πύλη εισόδου του εμπορίου από τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη προς την Ρωσική Αυτοκρατορία. Γι' αυτό οι Μακεδόνες και Ηπειρώτες έμποροι [1] είχαν μεταναστεύσει και ιδρύσει στη Νίζνα μια ανθηρή ελληνική κοινότητα, η οποία είχε αναγνωριστεί από τη Ρωσική Αυτοκρατορία ως ξεχωριστή αυτοδιοικητική ενότητα, τα μέλη της οποίας είχαν συγκεκριμένα εμπορικά, τελωνειακά και αστικά προνόμια [2]. 

Το ρωσικό, αγγλικό και το ελληνικό λήμμα για τον Ντελάροβ είναι σχεδόν ταυτόσημα (μάλλον μεταφράσεις του ρωσικού που είναι ελάχιστα πιο περιεκτικό). Οι παραπομπές/πηγές σε αυτά τα ξεχωριστά λήμματα δεν παρουσιάζουν κάποιο διαφορετικό βιογραφικό στοιχείο από αυτά που περιγράφουν τα τρία λήμματα, οπότε σε συντομία η δράση του έχει ως εξής: 

Ξεκινώντας από τη Νίζνα (αυτό μόνο στο ρωσικό λήμμα αναφέρεται) εμφανίζεται να μετέχει το 1764, σε ηλικία 24 ετών, σε μια επιδρομή των Ρώσων κατά των ιθαγενών των νησιών Ούμνακ και Ουναλάσκα (Umnak-Unalaska) του συμπλέγματος των Αλεούτιων νήσων, τα οποία είχαν ανακαλύψει οι Ρώσοι το 1741 (αποστολή των Βίτους Μπέρινγκ (Vitus Bering,1681-1741) και Αλεξέι Τσίρικοβ (Aleksei Chirikov, 1703-1748). Η επιδρομή ήταν τιμωρητική, γιατί σε προηγούμενη αποστολή των Ρώσων αυτοί συνεπλάκησαν με τους Αλεούτιους το 1762 και στη συμπλοκή σκοτώθηκαν ως και 300 Ρώσοι. 

Μεγάλο άλμα κάνει ο Ντελάροβ (δεν μπορώ να μαντέψω το ελληνικό του επίθετο) και μάλιστα τόσο νέος: από τη Μακεδονία στα Αλεούτια Νησιά, με μια ολόκληρη διάσχιση της Σιβηρίας ανάμεσά τους! Με δεδομένο ότι η Ρώσοι προχωρούσαν σταδιακά στην κατάκτηση της Σιβηρίας, και αργότερα της Αλάσκα, με κίνητρο το εμπόριο γουναρικών, μήπως να υποθέσουμε ότι ο Ντελάροβ είχε καταγωγή από κάποια μακεδονική πόλη που είχε σχέση με τη γουνοποιία (Σιάτιστα, Καστοριά); Πάντως, πρέπει να ήταν τυχοδιώκτης και σίγουρα, αρκετά σκληραγωγημένος για να τα καταφέρει να φτάσει μέχρι την άλλη μεριά του κόσμου, πρώτος των Ελλήνων σε αυτά τα άγνωστα, εξωτικά και αφιλόξενα μέρη.

Ο Ντελάροβ έμεινε στην περιοχή και ανέλαβε υπηρεσία ως τοπικός επικεφαλής στην εταιρία των αδερφών Πανόβ [3], εξορμώντας από τον λιμένα του νησιού Ούνγκα (Unga Island - Wikipedia), το οποίο μέχρι σήμερα διατηρεί το όνομά του (Delarov Harbor) [4].  Το ενδιαφέρον είναι ότι κατά την περίοδο της ρωσικής διοίκησης της Αλάσκα, το λιμάνι ονομαζόταν χαρακτηριστικότερα, Γκρέκο-Ντελαρώφσκογιε, δηλαδή "του Ντελάροβ του Έλληνα"!

Φαίνεται ότι ο Ντελάροβ έκανε αρκετά εξερευνητικά ταξίδια στην ευρύτερη περιοχή των Αλεούτιων Νήσων, ώστε να αποκτήσει φήμη εξαιρετικού πλοηγού. (με πλαγιοσειρά, αντιγραφή από Βικιπέδια:)... "Έγινε συνιδιοκτήτης διαφόρων γουνεμπορικών πλοίων. Ο Γ. Σέλιχωφ συνάντησε τον Ντελάρωφ στο Ιρκούτσκ και τον έπεισε να γίνει ο κύριος διαχειριστής της εγκατάστασής του στον Κόλπο των Τριών Ιεραρχών της Αλάσκας στο νησί Κόντιακ. Ο Ντελάρωφ έπλευσε προς το Κόντιακ το 1787 με το πλοίο «Τρεις Ιεράρχες». Από το 1787 έως το 1791 ήταν προκάτοχος του Α. Μπαράνωφ σαν Διαχειριστής της Ρωσοαμερικανικής εταιρείας του Σέλιχωφ - Γκόλικωφ. Αργότερα έγινε ένας από τους εταίρους της επιχείρησης του Σέλιχωφ.

Το 1796 ανέλαβε τις υποθέσεις της εταιρείας στο Ιρκούτσκ. Το 1787 από τον Ντελάρωφ ιδρύθηκε ένας σταθμός στο νησί Κόντιακ απέναντι από την ηπειρωτική Αλάσκα. Το 1788 η Ισπανική αποστολή των Γκονζάλο ντε Χάρο και Εστέμπαν Χοσέ Μαρτίνες έπλευσε στην Αλάσκα για να ερευνήσει την Ρωσική δραστηριότητα. Αριθμός προηγούμενων Ισπανικών αποστολών στην Αλάσκα απέτυχε να βρει Ρώσους, αλλά η επαφή έγινε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του 1788. Ο Χάρο βρήκε τον οικισμό του Σέλιχωφ στον κόλπο των Τριών Ιεραρχών και συναντήθηκε με τον Ντελάρωφ. Ο Χάρο και ο Ντελάρωφ συζήτησαν επί μακρόν. Ο Ντελάρωφ ενημέρωσε τον Χάρο ότι υπήρχαν επτά Ρωσικές θέσεις στην ακτή μεταξύ Ουναλάσκας και πορθμού του Πρίγκιπα Ουίλιαμ και ότι Ρωσικά πλεούμενα φθάνουν νότια κατά μήκος της ακτής μέχρι τον πορθμό Νούτκα. Αυτό το τελευταίο τμήμα των πληροφοριών του ήταν πιθανότατα για να εκφοβίσει τους Ισπανούς. Το ότι ο Ντελάρωφ είχε υπερβάλει τη δύναμη της Ρωσικής Αμερικής κατέστη σαφές για τους Ισπανούς, όταν επισκέφθηκαν την Ουναλάσκα. Ο Ντελάρωφ είχε πει στον Χάρο ότι 120 Ρώσοι ζούσαν εκεί, αλλά οι Ισπανοί ανακάλυψαν μόνο έναν Ρώσο εκεί - οι υπόλοιποι ήταν Αλεούτιοι. Όταν το 1799 ιδρύθηκε η Ρωσοαμερικανική εταιρεία, ο Ντελάρωφ μετακόμισε στην Αγία Πετρούπολη και υπηρέτησε στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας μέχρι το θάνατό του το 1806..."

Η θητεία του στο Συμβούλιο της Ρωσοαμερικανικής Εταιρίας τον κάνει στην πράξη (de facto) τον πρώτο στην ιστορία Διοικητή της Αλάσκα!

Στο ρωσικό λήμμα μαθαίνουμε και για την επιτύμβια επιγραφή στο μνήμα του στην Αγία Πέτρούπολη όπου απεβίωσε το 1806:

"Моря, Америка, вот где

Смерть косу на тебя точила.

Но ты средь бурь был жив везде,

И здесь она тебя скосила

В объятиях жены, детей.

Друг правды, чести, где ты скрыт?

Ты мёртв, в гробу, но от друзей

Не будешь вечно ты зарыт.

Η μετάφρασή της από το google translate (την έλεγξα, είναι πολύ καλή):

Στις θάλασσες, Αμερική, εκεί είναι που

Ο θάνατος ακόνισε το δρεπάνι του για σένα.

Αλλά εσύ ήσουν ζωντανός παντού ανάμεσα στις καταιγίδες,

Και εδώ σε κούρεψε

Στην αγκαλιά της γυναίκας και των παιδιών σου.

Φίλε της αλήθειας, της τιμής, πού είσαι κρυμμένος;

Είσαι νεκρός, σε ένα φέρετρο, αλλά από τους φίλους σου

Δεν θα ταφείς για πάντα.

Ο φτωχός Μακεδόνας διέσχισε νέος τη Σιβηρία σε αναζήτηση τύχης και βιωμάτων. Εξερεύνησε άγνωστα και αφιλόξενα νερά· έμεινε σε τόπους κρύους και ανεμοδαρμένους· επέστρεψε όμως φαίνεται διάσημος και καζαντισμένος. Έκανε οικογένεια στη νέα του πατρίδα και άφησε απογόνους, όπως μαθαίνουμε από το επιτύμβιο.

Ψάχνοντας το ρωσικό όνομα Дела́ров, μήπως βρω κάτι για την καταγωγή του ή κάτι πιο συγκεκριμένο για τις περιπέτειές του, βρήκα ότι ένας διάσημος πίνακας του μεγάλου ρώσου ζωγράφου Ιλιά Ρέπιν έχει την ονομασία "Портрет П.В. Деларова с женой и дочерью.", δηλαδή "Πορτραίτο του Πάβελ Βικτώροβιτς Ντελάροβ με τη γυναίκα και την κόρη του"). Ο συγκεκριμένος Ντελάροβ (1851-1913) ήταν -λέει- πολύ ιδιαίτερος άνθρωπος, μεγάλος κριτικός τέχνης και συλλέκτης πινάκων. Είχε όμως σχέση με τον Ευστράτιο, Ιωάννου, Ντελάροβ (Евстра́тий Ива́нович Дела́ров);

Βρήκα τα κάτωθι γενεαλογικά στοιχεία:

1. Ιβάν Εβσταφίεβιτς Ντελάροβ: Иван Евстафьевич Деларов (1780 - 1862) - Genealogy

2. Βίκτωρ Ιβάνοβιτς Ντελάροβ: Виктор Иванович Деларов (c.1824 - 1894) - Genealogy

3. Πάβελ Βικτώροβιτς Ντελάροβ: Paul Viktorovich Delaroff (1856 - 1913) - Genealogy

Ενώ για τον τρίτο αναφέρεται ρητά ότι ο δεύτερος είναι ο πατέρας του, για τον πρώτο δεν αναφέρονται ούτε ανιόντες ούτε κατιόντες στην σχετική σελίδα. Όμως, τόσο τα πατρώνυμα όσο και οι ημερομηνίες είναι συμβατές με την υπόθεση ότι ο πρώτος είναι ο πάππος του τεχνοκριτικού, τον οποίο τόσο εκτιμούσε ο Ρέπιν και οι καλλιτεχνικοί και πνευματικοί κύκλοι της Αγία Πετρούπολης. 

Αλλά το Ιβάν Ευσταφίεβιτς δεν είναι Ιβάν Ευστρατίεβιτς. Αλλιώς θα είχαμε άμεση απόδειξη ότι ο Μακεδόνας τυχοδιώκτης και εξερευνητής ήταν ο πρόγονος όλων των προαναφερθέντων Ντελάροβ.

Ίσως πρόκειται για λάθος καταχώρηση στην ιστοσελίδα του Ευστρατίου ως Ευσταθίου, τα δύο ονόματα είναι άλλωστε πολύ κοντά. Η χρονολογία γέννησής του Ιβάν Ευσταφίεβιτς δεν είναι καθόλου απαγορευτική για την υπόθεσή μας: μεταξύ του 1764 όταν έγινε η επιδρομή κατά των ιθαγενών και του 1781, όταν ο Ευστράτιος Ντελάροβ επανεμφανίζεται στην περιοχή ως τοπικός αντιπρόσωπος/διοικητής της εταιρίας Πανόβ, δεν αναφέρονται οπιαδήποτε στοιχεία γι΄αυτόν. Ίσως αυτά τα χρόνια να βρισκόταν πίσω στην μητροπολιτική Ρωσία και να είχε κάνει οικογένεια (το 1780 ήταν στην ώριμη ηλικία των 40 ετών).

Η δική μου γνώμη είναι ότι, ναι, ο διάσημος τεχνοκριτικός Ντελάροβ είναι απόγονος του διάσημου θαλασσοπόρου Ευστρατίου! Γι' αυτό και έβαλα τον πίνακα στην εικόνα του "σαλονιού".

Ενδιαφέρει επίσης να εκτιμήσουμε την ελληνική συνείδηση που φαίνεται να χαρακτήριζε τον Ευστράτιο. Μέσα από έμμεσες αναφορές και ενδείξεις μπορούμε να βεβαιώσουμε ότι ήταν πολύ περήφανος για την ελληνική του καταγωγή, την οποία πρέπει να τόνιζε παντού ως το ταυτοτικό του στοιχείο. 

Πρώτο δείγμα: Σε όλες τις ξενόγλωσσες ιστοσελίδες και λήμματα (στη Wikipedia και οπουδήποτε αλλού) αναφέρεται με ιδαίτερο τόνο η ελληνική του καταγωγή. Προφανώς, όλες οι σημερινές αναφορές στο διαδίκτυο εκπηγάζουν από ρωσικές ιστορικές πηγές για τον θαλασσοπόρο εξερευνητή. Φαίνεται ότι στις πρώτες ρωσικές πηγές, αναφέρεται ένας άνθρωπος της δράσης, που δήλωνε την καταγωγή του ξεκάθαρα και περήφανα, ως βασικό ταυτοτικό στοιχείο. Δεν την έκρυβε, ούτε φαίνεται ότι ρωσοποιήθηκε αργότερα, μέσω αφομοίωσης.

Δεύτερο δείγμα: όπως είδαμε, το λιμάνι της νήσου Ούνγκα που έγινε το ορμητήριό του και το οποίο ονομάστηκε το 1852 προς τιμήν του, στην καθομιλούμενη εκδοχή της ρωσικής του ονομασίας λεγόταν "Γκρέκο-Ντελαρώφσκογιε", δηλαδή το λιμάνι "του Ντελάροβ του Έλληνα". Αυτός ο επιπρόσθετος επιθετικός προσδιορισμός σημαίνει ότι ο Ντελάροβ είχε "σημαία" του την ελληνική του καταγωγή και όλοι τον γνώριζαν όχι απλά ως Ντελάροβ, αλλά ως "Ελληνα-Ντελάροβ". 

Τρίτο και πιο εντυπωσιακό δείγμα: Στις περιγραφές για την περιοχή και για τους κατοίκους των Αλεούτιων Νήσων που άφησε μεταγενέστερα ο μηχανικός και εξερευνητής της Αλάσκα, Πιότρ Ντορόσιν (Пётр Петрович Дорошин, 1823-1875) διαβάζουμε το εξής εντυπωσιακό χωρίο, καθώς αναφέρει μια συνομιλία του με μια ιθαγενή της φυλής Τσουγκάτς: 

"...Помнит грека Деларова [Деларова—чугачи в разговоре с русскими называют клик, т. е. грек, а между собой называют его манютлю, т. е. рассердившись, брызжущий слюной. При поминках кого-нибудь из храбрых, хороших охотников, чугачи поют, что он будет лежать даже выше манютлю. Неженский грек Евстратий Деларов впервые в эти места прибыл в 1783 году на судне "Алексей", ...]

"...θυμάται τον Έλληνα Ντελάροβ [όταν μιλούν με τους Ρώσους, τον Ντελάροβ τον αποκαλούν "Κληκ" (σσ. τοπική προφορά του Γκρεκ), δηλαδή "Έλληνα", ενώ ανάμεσά τους τον αποκαλούν "Μανουτλιού", που σημαίνει τον  θυμωμένο, που ξερνά σάλιο. Όταν μνημονεύουν κάποιον ανδρείο, σπουδαίο κυνηγό, οι Τσουγκάτς τραγουδούν ότι θα ταφεί πιο πάνω και από τον Μανουτλιού". Ο εκ Νίζνας Ευστράτιος Ντελάροβ έφτασε πρώτος σε αυτά τα μέρη το 1783 με το πλοίο "Αλεξέι"...]

Φοβερό! Δε εννοώ το χαρακτήρα που έδειχνε ο Ντελάροβ στους ιθαγενείς (αρειμάνιος κλπ.) ούτε στην εντύπωση του ανδρείου που άφησε. Μόνο το "Κλήκ", τονίζω, δηλαδή το "Γκρεκ", το επίθετο της καταγωγής του, το οποίο εννοούσε να χρησιμοποιεί ως ταυτοτικό του όνομα, ακόμη και μπροστά στους ιθαγενείς, οι οποίοι ιδέα δεν είχαν τι εστί "Ελλάς". "Δεν είμαι Ρώσος" τους έλεγε. "Είμαι Έλληνας, εκ Μακεδονίας ορμώμενος, διαφορετικός από τους άλλους"!

Τόσο περήφανος αυτός που ήταν Έλληνας· τόσο περήφανοι εμείς σήμερα για ένα τέκνο της Ελλάδας, ένα φτωχό χαμίνι που ξεκινησε από μια γωνιά της Μακεδονίας, που όμως κουβάλησε την Ελλάδα στην ψυχή του ως τις πιο μακρινές και αφιλόξενες χώρες του κόσμου, εκεί που έφτασε πρώτος αυτός από όλους τους ανθρώπους, εξερευνώντας άγνωστες γωνιές τους! 

Μήπως ήταν επίσης άλλος ένας Έλληνας, ίσως ένας Κεφαλλονίτης με αρχοντική βυζαντινή καταγωγή, που έφτασε και αυτός κοντά σε αυτά τα ανεμοδαρμένα νερά; Τι περίεργη σύμπτωση της μοίρας να φτάσουν πρώτοι αυτοί από τους Ευρωπαίους του καιρού τους, στις ίδιες ανεξερεύνητες χώρες, ο ένας τραβώντας προς τη Δύση και ο άλλος προς την Ανατολή! 

ΥΓ: Για όποιον έχει όρεξη να δει πόσο αφιλόξενη και δύσκολη είναι η φύση στο σύμπλεγμα των αλεούτιων ψς δει τα παρακάτα βίντεο.

Σημειώσεις:

[1]: Πρώτοι οι Μακεδόνες και μετά οι Ηπειρώτες ήαν αυτοί που ξεκίνησαν την νεώτερη προ-επαναστατική ελληνική Διασπορά. Οι πρώτοι μετανάστες κατευθύνθηκαν προς την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, ανοίγοντας χερσαίους εμπορικούς δρόμους (καραβάνια) για τα βιοτεχνικά προϊόντα της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Από τα τέλη του 18ου αιώνα το κέντρο βάρους της μετανάστευσης και του εμπορίου άρχισε να μετατοπίζεται ανατολικότερα, προς την Ρωσική Αυτοκρατορία. Αυτό συνέβη λόγω της ευνοϊκής πολιτικής της Μεγάλης Αικατερίνης της Ρωσίας για προσέλκυση μεταναστών από όλη την Ευρώπη, της αύξησης της οικονομικής δραστηριότητας και του πληθυσμού σε αυτόν τον τεράστιο παρθένο χώρο, αλλά και λόγω των διαδοχικών Ρωσοτουρκικών Πολέμων της Μ. Αικατερίνης που κατά το τέλος του 18ου αιώνα απελευθέρωσαν τη βόρεια πλευρά του Εύξεινου Πόντου από τους Οθωμανούς και τους Τατάρους, ανοίγοντας έτσι την γόνιμη εσωτερική ενδοχώρα στη μετανάστευση και στο εμπόριο σιτηρών, το οποίο προοριζόταν να θρέψει τον ταχύτατα αυξανόμενο πληθυσμό της Δυτικής Ευρώπης. Βλέπε και Εθνικοί ευεργέτες και έμποροι στη Νίζνα της Ουκρανίας | Capital

[2]: Κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα η Νίζνα υποσκελίστηκε γρήγορα από την νεο-ιδρυθείσα Οδησσό. Σταδιακά, η Νίζνα εγκαταλείφθηκε ως εμπορικός κόμβος, καθώς οι διαδρομές του εμπορίου περνούσαν τώρα από τα νεότευκτα λιμάνια του Εύξεινου Πόντου (Οδησσός, Νικολάεβ, Χερσώνα, Ταϊγάνι), στα οποία σύντομα άνθισαν νέες κοινότητες Ελλήνων μεταναστών και εμπόρων. Τώρα όμως αυτοί είχαν καταγωγή κυρίως από τα νησιά (μια και το εμπόριο ήταν πλέον ναυτικό) και δευτερευόντως από την ηπειρωτική Ελλάδα. 

[3]: Όπως και οι Άγγλοι ή οι Ολλανδοί, έτσι και οι Ρώσοι ανέθεσαν την εξερεύνηση και εκμετάλλευση των Νέων Χωρών σε εταιρίες που συστήνονταν από ιδιώτες επενδυτές.

[4]: Η ονομασία δόθηκε προς τιμήν του το 1852 από τον πλοίαρχο Μιχαήλ Τέμπενκοφ (Mikhail Tebenkov - Wikipedia) του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Ναυτικού. Η Αλάσκα πωλήθηκε στους Αμερικανούς το 1867 και έκτοτε τα περισσότερα ονόματα άλλαξαν.

Πηγές και περαιτέρω αναφορές

Ευστράτιος Ντελάρωφ - Βικιπαίδεια

Evstratii Delarov - Wikipedia

Деларов, Евстратий Иванович — Википедия

П. Дорошин "Из записок веденных в русской Америке", ч.1: evg_nemetz — LiveJournal

Путь к Большой Земле

Leaders of Greek Origin Who Governed Other Countries - GreekReporter.com

Category:People from the Russian Empire of Greek descent - Wikipedia

Russians in Alaska, 1732-1867 - Lydia Black - Google Books

Delarof Islands - Wikipedia