Άστιγξ (Frank Abney Hastings) και "Καρτερία"
Με την ευκαιρία της επερχόμενης επετείου της Ναυμαχίας της Αγκάλης (30/9/1827), όπου ο Frank Abney Hastings (Άστιγξ) διοικώντας μοίρα του Ελληνικού πολεμικού ναυτικού που περιελάμβανε το νέο καμάρι του Ελληνικού στόλου την ατμοκίνητη «Καρτερία», που μόλις είχε ναυπηγηθεί στην Αγγλία με χρήματα των Δανείων της Ανεξαρτησίας, καθώς και άλλα 5 πλοία, το "Σωτήρ", δύο γαλέτες και δύο κανονιοφόρους, την "Βαυαρία" και την "Φιλελληνίδα" (ονομασθείσες προς τιμήν του φιλέλληνα βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου, πατέρα του Όθωνα), κατανίκησε πολυαριθμότερη και ισχυρότερη τουρική μοίρα 11 πλοίων (μεταξύ τους και μεταγωγικά υπό αυστριακή σημαία), εκμεταλλευόμενος την ευελιξία της ατμοκίνητης Καρτερίας (πρώτη συμμετοχή σε ναυμαχία ατμοκίνητου πλοίου παγκοσμίως), καθώς και τις καινοτομίες που εφάρμοσε για να προσαρμόσει την ισχύ πυρός της "Καρτερίας" στον πόλεμο κατά του τουρκικού στόλου. Ο Hastings είχε την επίβλεψη της ναυπήγησης της "Καρτερίας" και προσέφερε προσωπικά του χρήματα (σοβαρότατο ποσό) για την κατασκευή της, ενώ επινόησε σχεδιαστικές και τεχνολογικές καινοτομίες, όπως τον μικρό αριθμό πυροβόλων αλλά με μεγαλύτερη ισχύ το καθένα, την χωροτακτική τοποθέτησή τους έτσι ώστε να μεγιστοποιείται η αποτελεσματικότητά τους, καθώς και μια μέθοδο πυρακτώσεως των βλημάτων τους ώστε να καταστούν ισοδύναμα σε καταστροφικότητα με τα πυρπολικά -που είχαν πλέον εξαντλήσει την τακτική τους αποτελεσματικότητα.
Παραθέτω αυτούσιο ένα σχετικό τμήμα από την δημοσίευση Frank Abney Hastings Βρετανός στρατιωτικός, Φιλέλληνας, ιδρυτής του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, ήρωας της Επανάστασης του 1821, εθνικός ευεργέτης της Ελλάδας - Εταιρεία για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό (eefshp.org):
"Η ναυμαχία της Αγκάλης ήταν η πρώτη μεγάλη πολεμική εμπλοκή στην οποία συμμετείχε ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο. Κατά τη ναυμαχία αυτή, όπως και λίγο πριν στην σύγκρουση στο Τρικέρι, ο Hastings δοκίμασε για πρώτη φορά στη διεθνή στρατιωτική ιστορία ατμοκίνητο πλοίο και καινοτόμες τακτικές πυροβολικού, οι οποίες έγιναν αντικείμενο μελέτης και προβολής, που τράβηξε την προσοχή της κοινής γνώμης διεθνώς. Για παράδειγμα το περιοδικό Blackwood’s Edimburgh γράφει σχετικά (παλαιότερη μετάφραση): « Η μάχη της Σκάλας των Σαλώνων παρέσχε την ικανοποιητικοτάτην των αποδείξεων περί της αποτελεσματικότητος του οπλισμού των ατμηλάτων σκαφών δια των βαρέων πυροβόλων υπέρ των οποίων τοσούτων θερμός και επί μακρόν συνηγόρησεν ο πλοίαρχος Άστιγξ. Ο τρομερός και ταχύς τρόπος δι ου δύναμις τοσούτον υπερτέρα ολοσχερώς εκμηδενίσθη δια των πεπυρακτομένων βλημάτων και των εκρηκτικών οβίδων της Καρτερίας επέβαλε σιγήν εις τους αντιθέτους των σχεδίων του Άστγγα εν Ευρώπη. Και εις πάντα μελετώντα τας προόδους του ναυτικού πολέμου, κατέστη δήλον από της ημέρας εκείνης ότι πλείονα του ενός κράτη έμελλον να δεχθώσει τας αεχάς αυτού περί ναυτικού πυροβολικού και οπλίσωση πολλά σκάφη κατά το παράδειγμα όπερ ούτοι έδωκεν»."
Διαβάζοντας το άρθρο θα κάνω δύο μόνο επιπλέον παρατηρήσεις:
1. Στάθηκε ατυχές για τη Βρετανία αλλά ευτύχες για την Ελλάδα το περιστατικό που οδήγησε στην απόταξη του Hastings από το μεγαλύτερο και ισχυρότερο ναυτικό της εποχής. Είναι βέβαιο ότι ο Hastings θα μεγαλουργούσε στο ναυτικό της πατρίδας του όπου, ως καινοτόμο πνεύμα, θα ήταν ακόμα πιο επιδραστικός για την ναυτική ιστορία. Φαίνεται όμως ότι φέρει κάποια ευθύνη για το συμβάν, τουλάχιστον όσον αφορά τη διαχείρισή του σε διαπροσωπικό επίπεδο. Είναι ανήκουστο ένας κατώτερος αξιωματικός να καλεί σε μονομαχία έναν ανώτερό του, για θέμα το οποίο θα έπρεπε να έχει την υπηρεσιακή του μεταχείριση (ακόμα και αν πρόκειται για προσωπική προσβολή) εντός του επίσημου Ναυτικού Κανονισμού του Βρετανικού Ναυτικού, το οποίο φημιζόταν για τον κανονισμό πειθαρχίας του.
Μάλλον καλώς αποτάχθηκε, διότι φαίνεται να ήταν αψύς χαρακτήρας. Αυτό τουλάχιστον δείχνει και το άλλο περιστατικό πρόκλησης σε μονομαχία το 1822, μεταξύ αυτού και του έτερου φιλέλληνα, του Αμερικανού George Jarvis (ευτυχώς δεν έφτασαν ως εκεί). Αλλά καθώς ο Hastings στάθηκε αγνός και ανιδιοτελής φιλελληνας, η ελαττωματική αυτή πλευρά τού χαρακτήρα του έχει αποσιωποιηθεί.
2. Η ονομασία "Ναυμαχία της Αγκάλης" δεν απαντάται στα βρετανικά αρχεία του καιρού. Μιλάνε για "Bay of Salona" (Britannica) ή για τη "Σκάλα Σαλώνων" (βλ. ανωτέρω). Η εκ των υστέρων ονομασία τής ναυμαχίας σε "Ναυμαχία του Κόλπου της Ιτέας" είναι αδόκιμη. Σαν να μιλάμε όχι για τη "ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς" αλλά για τη "ναυμαχία του Büyük Dere και Kozlu Dere", από τα σημερινά τουρκικά ονόματα των ποταμών της περιοχής. Είναι καλώς αντιληπτό ότι αυτό συμβαίνει για την τουριστική και ιστορική ανάδειξη του πολίσματος της Ιτέας (πόλης σήμερα), αλλά αν θέλουμε να είμαστε ιστορικά ακριβείς, το ορθότερο είναι να αναφέρεται ως "Ναυμαχία της Αγκάλης", με την επισημείωση "στον σημερινό κόλπο της Ιτέας". Το ακριβέστερο όλων ως ορισμός είναι: "Ναυμαχία της Σκάλας Σαλώνων", ακριβώς γιατί τα τουρκικά πλοία είχαν προσέρθει στην περιοχή της -τότε- Σκάλας Σαλώνων, η οποία βρισκόταν στον σημερινό όρμο της Αγκάλης, με σκοπό να ξεφορτώσουν εφόδια για τις δυνάμεις του Κιουταχή. Τα εφόδια θα κατευθύνονταν -και- στα Σάλωνα, ως τοπική πρωτεύσουσα και εφοδιαστικό κέντρο της εποχής. Τονίζω ότι αν και είμαι Σαλωνίτης στην καταγωγή, θεωρώ ότι το όνομα: "Ναυμαχία του κόλπου των Σαλώνων", είναι εξίσου αδόκιμο.
Για πιο σύντομη παρουσίαση του ανδρός (επικαλυπτόμενες μεταξύ τους περιγραφές), μπορείτε να ανατρέξετε στους κατωτέρω συνδέσμους:
Frank Abney Hastings - Wikipedia
Φρανκ Χέιστινγκς - Βικιπαίδεια (wikipedia.org)
Frank Abney Hastings | Royal Navy, Crimean War, Battle of Navarino | Britannica
Για την ιστορική ελληνόκτητη "Καρτερία" (Perseverance"), το ελληνόκτητο πολεμικό πλοίο που άφησε το στίγμα του στην παγκόσμια ναυτική ιστορία, μπορείτε να ανατρέξετε στους επόμενους συνδέσμους:
«Καρτερία»: Το ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο του Αγώνα
Ήξερες ότι το "Καρτερία" ήταν το πρώτο ατμόπλοιο στον κόσμο... (nhmuseum.gr)
Διαβάζοντας στη συνέχεια για την τύχη του πλοίου μετά την ιστορική του νίκη στη Ναυμαχία της Σκάλας Σαλώνων, δεν μπορεί παρά να μελαγχολεί κανείς. Όχι από ρομαντική άποψη, ας πούμε, γιατί δεν συνέχισε τον ένδοξο ναυτικό της βίο, και διότι παροπλίσθηκε γρήγορα ως δύσχρηστη και κοστοβόρα. Σύντομα τα λειτουργικά της ελαττώματα έγιναν εμφανή και από το 1832 ελλιμενίστηκε οριστικά στον Πόρο, όπου και αφέθηκε να σαπίζει.
Το λειτουργικό πρόβλημα του πλοίου ήταν ολοφάνερο, ουσιαστικό και καταλυτικό για την τύχη του: καθώς ήταν ένα εξαιρετικά καινοτόμο σχεδιαστικά σκαρί (στην πράξη ήταν όλως πειραματικό), αποδείχθηκε τελικά ακατάλληλο για την εποχή και την περιοχή. Οι τεράστιοι ρότορές του (οι πλαϊνοί τροχοί κίνησης) έπιαναν πολύ χώρο, τα φτερά τους δεν ακουμπούσαν σωστά στο νερό και γι' αυτό καταπονούσαν τις μηχανές, οδηγώντας σε υψηλή κατανάλωση ενέργειας και σε συνεχείς βλάβες. Μείωναν επίσης το διαθέσιμο χώρο για εγκατάσταση πυροβόλων, γιαυτό και τοποθετήθηκαν μόνο 8 (αλλά ήταν τουλάχιστον ισχυρότερα από τα τότε συμβατικά), ενώ μείωναν και την ευρύτητα της γωνίας βολής. Επιπλέον, η ιδέα του Hastings -την οποία αξιοποίησε με δική του σχεδιαστική καινοτομία- ώστε να πυρακτώνονται οι οβίδες, επιβάρυνε ακόμη περισσότερο τη λειτουργικότητα του πλοίου, παρά το εμφανές κέρδος στην καταστροφικότητα των βολών.
Τέλος, η αχίλλειος πτέρνα του ήταν το κάρβουνο ως αναγκαία καύσιμη ύλη για να πετύχει τα -έστω οριακά- αποτελέσματα κίνησής του έναντια στον άνεμο (ως 3 κόμβους τελική ταχύτητα μόνο). Δίκτυο σταθμών με κάρβουνο δεν μπορούσε εύκολα να συντηρηθεί στην Ελληνική επικράτεια (αποκλειστικά για την "Καρτερία") και όταν το καύσιμο τελείωνε το πλοίο γινόταν ένα δυσκίνητο, άκομψο και άγαρμπο ιστιοφόρο. Φαίνεται ότι τα ήρεμα νερά μπροστά στη Σκάλα Σαλώνων ήταν το ιδανικότερο πεδίο μάχης για την πειραματική "Καρτερία" και καλώς αποστρατεύθηκε σύντομα, αφ' όταν εξετέλεσε το εφήμερο αλλά δοξασμένο καθήκον της.
Η μελαγχολία που ανέφερα προηγουμένως προκύπτει από την διαπίστωση ότι αυτά τα εμφανέστατα κατασκευαστικά ελαττώματα, κυρίως το ζήτημα της τροφοδοσίας με κάρβουνο (είναι σαν ν' αγοράζεις ηλεκτρικό αυτοκίνητο σε χώρα χωρίς σταθμούς φόρτισης), έλαθαν της προσοχής των Ελλήνων υπεύθυνων για την αγορά και το σχεδιασμό του πλοίου[1]. Παρασύρθηκαν από την γοητεία της υποσχόμενης τεχνολογικής καινοτομίας, η οποία θα έδινε το αποφασιστικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στον -υπό άμυνα πλέον- Ελληνικό Στόλο. Συντάχθηκαν με την ένθερμη παρακίνηση του Hastings για ένα όπλο που θα αιφνιδίαζε τον εχθρό (και η Καρτερία το πέτυχε αυτό, έστω και εφήμερα), χωρίς να συνυπολογίζουν τον παράγοντα κόστους και διαχείρισης, αυτό που στη σύγχρονη ορολογία λέγεται διοικητική μέριμνα και υποστήριξη (logistics), ούτε προβλέποντας το τακτικό μειονέκτημα που θα προέκυπτε σε περίπτωση που το πλοίο δεν λειτουργούσε ατμοκίνητα (τότε γινόταν βραδύτερο από τα συμβατικά πολεμικά ισοτοφόρα).
Πόσες άλλες παρόμοια ακατάλληλες αγορές οπλικών συστημάτων έχει κάνει το Ελληνικό Κράτος από καταβολής του, παραβλέποντας (εμπρόθετα;) τις στρατηγικές, τακτικές και υποστηρικτικές αδυναμίες τους, μόνο και μόνο γιατί τα υπό αγορά συστήματα είναι "πρωτοπόρα" και -κυρίως- γιατί προωθούνται ένθερμα από τους κατασκευαστές τους (πειραματιζόμενοι στον ελληνικό αμυντικό χώρο αυτοί και μάλιστα με κέρδος);
Ας βάλω εδώ την τελική υποσημείωση αναφέροντας το εξαιρετικά προηγμένο τεχνολογικά αμερικανικό αεροσκάφος F-35, το οποίο πρόσφατα αποφασίστηκε να αποτελέσει το πιο εξελιγμένο οπλικό σύστημα στην ιστορία των ελληνικών Ένοπλων Δυνάμεων. Πρόκειται αναμφισβήτητα για τεχνολογικό υπερόπλο. Είναι όμως αντίθετα πανάκριβο στην αγορά του, κοστοβόρο ως προς τον οπλισμό, την πτήση και την λογιστική υποστήριξή του, ενώ απαιτεί νέες πολυδάπανες υποδομές για την τροχοδρόμηση, στάθμευση και συντήρησή του.
Τέλος η δική του "αχίλλειος πτέρνα" (για την Ελλάδα) είναι η απόλυτη εξάρτησή του από τα συστήματα λογισμικού τα οποία αυτόματα μεταδίδουν σε ζωντανό χρόνο δεδομένα μάχης (ως συμβατική υποχρέωση) ανγκαστικά στον κατασκευαστή, δηλαδή σε ξένη δύναμη, η οποία μπορεί εξ αποστάσεως να γειώσει (και κυριολεκτώ εδώ) το αεροσκάφος κατά βούληση. Η λειτουργική εξάρτηση από τον ξένο παράγοντα του αεροσκάφους το οποίο φιλοδοξούμε να αποτελέσει την αιχμή του δόρατος σε μια αναμέτρηση με τον ιστορικό μας αντίπαλο, είναι τόσο προφανής, ώστε οι διπλωματικές και στρατιωτικές συνέπειες της αγοράς τού αεροσκάφους επιβάλουν στο εξής την πειθήνεια συμπόρευση με τη σύμμαχο κατασκευάστρια χώρα, η οποία τηρεί ιστορικά ευνοϊκή -σήμερα επαμφοτερίζουσα, αλλά και ευμετάβλητη- στάση απέναντι στην εξ ανατολών γείτονα και αντίπαλη χώρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι υπόλοιπες χώρες που έχουν αγοράσει το αεροσκάφος (Βρετανία, Ισραήλ, Ιταλία, Πολωνία, Δανία, κλπ.) δεν αντιμετωπίζουν τις ίδιες γεωστρατηγικές προκλήσεις με την Ελλάδα.
Τελειώνοντας το άρθρο, παραπέμπω και σε μια άλλη πολύ διασημότερη "Καρτερία" ("Endurance"), η οποία έχει γράψει τη δική της θρυλική ιστορία στην προσπάθεια του Ανθρώπου να κατακτήσει τον πεπερασμένο κόσμο των πάγων αλλά και τον ίδιο τον άπειρο, υπό εξευρεύνηση ακόμη, ψυχισμό του.
Eντοπίστηκε η «Καρτερία» του Σάκλετον, ενός παράτολμου εξερευνητή | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (kathimerini.gr)
Explorer Shackleton’s lost ship as never seen before
Σημειώσεις:
[1]: δεν μιλώ για τον ίδιο το Ηastings εδώ, καθώς γι'αυτόν ήταν όντως ένας πειραματισμός και περιπέτεια ζωής, στην οποία επένδυσε φιλοτίμως και όλες του σχεδόν τις οικονομίες.
Κατοπινές σημειώσεις:
[2]: Τα όσα γράφω ανωτέρω για την εξ αποστάσεως δυνατότητα εξουδετέρωσης των F-35 από την παραγωγό χώρα (ΗΠΑ), ήλθαν στην επιφάνεια με επώδυνο τρόπο για κάποιες από τις δυτικές χώρες αγοραστές, όταν ο Trump (πλέον Πρόεδρος) υπενθύμισε τον απόλυτο έλεγχο που διαθέτουν οι ΗΠΑ πάνω στο οπλικό σύστημα και στις διισκτυακές του λειτουργίες. Διαβάστε το άρθρο της "Καθημερινής" για μια πρώτη περιγραφή.
Σκιές Τραμπ πάνω από τα F-35 | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Πιστεύω ότι απλά δεν έχουν έρθει στη -ακόμη- δημοσιότητα άλλες, ακόμα πιο διαβαθμισμένες, πληροφορίες για τη δυνατότητα ελέγχου και ακύρωσης του συστήματος, τις οποίες είμαι απόλυτα βέβαιος ότι έχει προβλέψει ο κατασκευαστής.
Ελληνική Επανάσταση, Προσωπικότητες, Hastings F. A., Καρτερία, Φιλέλληνες-Φιλελληνισμός