"οὐκ ἀγαθὸν πολυκοιρανίη· εἷς κοίρανος ἔστω, εἷς βασιλεύς"
Ο στίχος βρίσκεται στην Ιλιάδα και κάτωθι η μετάφρασή του από τον I. Πολυλά (όπως και όλες οι μεταφράσεις εντός εισαγωγικών):
"Πολυαρχία βλάπτει· ένας θα είναι ο αρχηγός, ο βασιλέας ένας, Β' 204".
H φράση λέγεται από τον Οδυσσέα προς το "λαό", όχι δηλαδή τους άρχοντες και προκρίτους του στρατεύματος, στους οποίους απευθύνεται προηγούμενως με σεβασμό:
"Κι αν απαντούσε βασιλιά κι άνδρ᾽ άλλον των προκρίτων,
να τον κρατήσει επάσχιζε με λόγια μελωμένα, Β' 188-189"
αναμοχλεύοντας τα ανακλαστικά της ανδρείας τους, καθώς τους έπρεπε.
Αντίθετα, στο "λαό" μιλά σκαιά και στοχεύει στην οφειλόμενη υπακοή τους:
"Σίγα, χαμένε, υπάκουσε εις τους καλύτερούς σου, Β' 200".
Η φράση λέγεται σε μια κρίσιμη στιγμή της πλοκής του έπους. Παρακινημένος από την Αθηνά, ο Οδυσσέας προσπαθεί να αναστρέψει την απόσυρση του στρατού στα πλοία, με σκοπό να επιστρέψουν στις πατρίδες τους οι εννιά χρόνια στρατευμένοι Αχαιοί. Οχλοβοή σηκώθηκε μετά την προηγούμενη απεύθυνση του Αγαμέμνωνα προς αυτούς, όπου τους δήλωνε αδυναμία να πάρουν την Τροία
"αλλά δεχθείτε ό,τι θα ειπώ· να φύγομεν σας λέγω
όλοι με τα καράβια μας για την γλυκιά πατρίδα,
ότι δεν γίνεται ποτέ να πάρομε την Τροία, B' 139-141"
Πρόκειται για τέχνασμα του Ατρείδη. Ο Δίας του έστειλε "Όνειρον" μεσ' τον ύπνο του μηνώντας του να ξεσηκώσει τους Δαναούς ώστε -σήμερα κιόλας- να πάρει την Τροία, μετά απο εννιά χρόνια ταπεινωτικής ατελεσφορίας.
"Τους ανδρειωμένους Αχαιούς σου λέγει ν᾽ αρματώσεις
όλους· και τώρα θα ᾽παιρνες την πόλιν του Πριάμου,
που πλέον δεν διχογνωμούν οι κάτοικοι του Ολύμπου, Β' 28-30"
Σκαρφίστηκε λοιπόν ο Αγαμέμνων μια πανουργία, να απευθυνθεί ηττοπάθής προς το στράτευμα και τότε έντεχνα, μέσα στην απορία και την ταραχή που θα προκληθεί, να αναλάβουν οι έμπιστοι συνάρχοντές του, ο σεβαστός Νέστωρ -που πρώτα σε αυτόν εμπιστεύτηκε το θεόσταλτο όνειρο- και ο Οδυσσέας -"αυτόν που εταίριαζε στην γνώση με τον Δία, Β΄ 169", να αντιστρέψουν την πορεία των πραγμάτων. Με κατάλληλα λόγια και παραινέσεις προς τους άρχοντες, μαζί με απειλές, εντολές αλλά και κολακείες προς το λαό, να στρέψουν το θυμό των Αχαιών σε απόφαση για την τελική έφοδο.
Αλί! Ο Δίας σκεφτηκε ο ίδιος να παραπλανήσει τον πρώτο των Αχαιών:
"κι εμεριμνούσε πώς τιμήν να δώσει του Αχιλλέως
και αφανισμόν των Αχαιών να φέρει εκεί στα πλοία·
και τούτ᾽ η συμφερότερη βουλή στον νουν του εφάνη
να στείλει πλάνον Όνειρον ευθύς εις τον Ατρείδην, B' 3-6".
Πλάνης όνειρο ("Ούλον Όνειρον, Β' 6", δες το σύνδεσμο: Ἰλιάς (2.1-2.75), βλέπε και την ξεχωριστή δημοσίευση στο "οὖλος Ὄνειρος", σημασία και ετυμολογία (filomatheia.info) για τη φράση και την ευτυμολογία της ) έστειλε ο Δίας στον αρχιστράτηγο για να τον παιδέψει, μαζί με όλους τους Αχαιούς. Δεν ένιωθε ο Αγαμέμνων, μεσ' την αλαζονία του, για ποιο λόγο ήταν θυμωμένος μαζί του ο Δίας. Και μηχανευόταν πλάνη στην πλάνη.
Ας αφήσουμε τη συναρπαστική πλοκή της Ιλιάδας και ας στραφούμε όμως στο νόημα της φράσης: οὐκ ἀγαθὸν πολυκοιρανίη· εἷς κοίρανος ἔστω, εἷς βασιλεύς.
Η πολύ ενδιαφέρουσα ετυμολογία του "κοίρανος" (αρχηγός σε πόλεμο ή σε ειρήνη, κύριος, δεσπότης, άρχοντας, βασιλιάς) παρατίθεται στον συνδέσμο κοίρανος - Ancient Greek (LSJ).
Το νόημα είναι ευθύ και απλό: η πολυαρχία βλάπτει, τουλάχιστον όταν υπάρχουν σοβαρές υποθέσεις και αποφάσεις. Αυτό εννοεί και η λαϊκή παροιμία: όπου λαλούν πολλοί κοκκόροι, αργεί να ξημερώσει.
Οι Άγγλοι έχουν νομίζω μια ανάλογη παροιμιακή έκφραση για τους πολλούς μαγείρους (δεν μπορεί ένα φαγητό να πετύχει παρά με μια μόνο συνταγή).
Η αρχαία φράση έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον ως επιχείρημα κατά της πολυφωνίας και της πολυαρχίας, τόσο στην κεντρική πολιτική σκηνή όσο και στην τοπική αυτοδιοίκηση, ακριβώς λόγω της πολυδιάσπασης των απόψεων, των λυσσαλέα ανταγωνιστικών πολιτικών θέσεων -ανεξαρτήτως του όποιου λαϊκού ερίσματος έχουν οι φορείς κάθε γνώμης- της αδιαφορία προς την εμπειρία και της ικανότητα -ο καθένας θεωρεί ότι η θέση του είναι ακαταμάχητη, ανεξάρτητως γνώσης ή εμπειρίας σχετικής με το ζήτημα-, αλλά και της υπονόμευσης της διαλεκτικής σχέσης σεβασμού μεταξύ πλειοψηφίας και μειοψηφίας.
Αυτά οδηγούν στην κατάχρηση του δικαιώματος του δικαιώματος λόγου στους χώρους όπου -θεωρητικά- ασκείται η δημοκρατία και η ελεύθερη σκέψη (κόμματα, πανεπιστήμια, αυτοδιοίκηση, κ.λπ). Καταλήγουμε σε ανερμάτιστο λόγο και οχλοβοή, σαν αυτή προκάλεσαν τα λόγια του Αγαμέμνωνα.
Με την αριστοτελική ορολογία, πρόκειται για το εκφυλισμένο άκρο της ελευθερίας της έκφρασης. Το άλλο άκρο του εκφυλισμού είναι ο αυταρχισμός, η απαγόρευση της ελεύθερης ατομικής γνώμης (κατά το ύφος του Οδυσσέα προς το λαό). Η αριστοτελική "μεσότητα" αντίθετα επιτρέπει την ορθή και δίκαιη άσκηση της δημοκρατίας.
Δεν χρειάζεται να αναπτύξει πολύ κανείς αυτές τις σκέψεις. Είναι αυτονόητες αλήθειες και ο καθένας μας διαθέτει επαρκή εμπειρία από σχετικές εκφυλιστικές ακρότητες κακοφωνίας λόγω πολυφωνίας.
Προσωπικά, έχοντας εμπειρία τόσο από το στρατό (έστω, όπως ήταν στη δεκαετία του '90) όσο και από ιδιωτικές επιχειρήσεις, κρίνω ότι εκεί όπου δεν εμπλέκεται η πολιτική και κομματική αντιπαράθεση, οι μηχανισμοί ιεράρχησης και συλλογικότητας στη διαδικασία αποφάσεων λειτουργούν αποδοτικότερα.
Στο στρατό βέβαια η διαδικασία λήψης αποφάσεων (decision making process) είναι αυστηρά καθορισμένη και ιεραρχική, καθώς δεν εννοείται εκτεταμένη συλλογική διαδικασία μεταξύ ισόβαθμων ή έστω κάποια ανατροφοδότηση από τα κάτω (feedback).
Αντίθετα, στον κόσμο των σύγχρονων ιδιωτικών επιχειρήσεων η διαδικασία είναι πολύ περισσότερο λειτουργική, πετυχαίνοντας δυναμική ισορροπία μεταξύ ανατροφοδότησης/συλλογικών διαδικασιών και ιεράρχησης της τελικής απόφασης από τους πιο έμπειρους και ικανούς. Γιατί σε διαφορετική περίπτωση, οι λάθος αποφάσεις γρήγορα καταλήγουν σε πτώχευση. Έτσι η πράξη της ζωής αποδεικνύει σύντομα ποιά είναι ορθή πρακτική και λειτουργεία. Δυστυχώς όμως, στις δημόσιες υποθέσεις τέτοιοι μηχανισμοί επαλήθευσης και εξόδου δεν υπάρχουν.