Άνθρακες ο θησαυρός; 'H αληθινό διαμάντι;
"Θησαυρός": Μια πολυσήμαντη και πολυχρησιμοποιημένη λέξη μέσα από την οποία, ψάχνοντας τη χρήση και την ετυμολογία της, νομίζω ότι ανακάλυψα ένα πραγματικό ιστορικό θησαυρό!
Οι λέξεις νοηματοδοτούν έννοιες που έχουν σχέση με τη ζωή και τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Κατά την εξελικτική πορεία μιας γλώσσας, η αδιάκοπη χρήση των ίδιων λέξεων για τις ίδιες έννοιες και νοήματα είναι ισχυρός δείκτης συνέχειας της διακριτής εθνικής ταυτότητας του λαού που τη μιλά.
Η ετυμολογία προσπαθεί να αναδιφήσει την καταγωγή των λέξεων. Ανατρέχοντας ανάδρομ,α, επιδιώκει να διακριβώσει την ενδεχόμενη αλλαγή περιεχομένου και σημασιοδότησης και έτσι προοδευτικά να ανασυστήσει τη διαδρομή εξέλιξης λέξεων και φράσεων, από το σημερινό νόημα πίσω στο αρχικό. Σε αυτή τη διαδρομή διαπιστώνονται οι εξωτερικές επιδράσεις στη μορφολογία και τη σημασία, οι δάνειες και αντιδάνειες λέξεις και φράσεις, η διεύρυνση σμίκρυνση ή μετατόπιση νοήματος κ.λπ. Αυτά είναι αποτελέσματα αλληλεπιδράσεων της γλώσσας με άλλες γλώσσες στο πλαίσιο των ιστορικών εξελίξεων (κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών) του ομιλώντος τη γλώσσα υποκείμενου λαού, με αλλόγλωσσους λαούς και έθνη.
Σε αυτό το γλωσσικό γίγνεσθαι για κάθε γλώσσα υπάρχουν κάποιες λέξεις και φράσεις οι οποίες διατηρούν τη μορφολογία και τη σημασία τους για μεγάλο διάστημα. Είναι ας πούμε σχεδόν "αγκυρωμένες" στην αρχική τους σημασία, με την έννοια ότι εκφράζουν με ακρίβεια και επάρκεια το διαχρονικό νόημά τους. Δεν έχουν συνεπώς ανάγκη αντικατάστασης με δάνεια, υποκατάστασης με άλλες παρεμφερείς λέξεις, ή μετατόπισης του νοήματός τους, γιατί η αρχική έννοια/σημασία τους δεν έπαψε να αντιστοιχεί σε ενεστώτα πράγματα, σχέσεις και καταστάσεις.
Μια τέτοια λέξη είναι ο "θησαυρός", πού ήδη απαντάται στον Ησίοδο (δείτε κατωτέρω την ετυμολογία και την ιστορία της από το Ετυμολογικό Λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη, Β' έκδοση, σελ. 566) και συνεχίζει να χρησιμοποιείται από τότε αδιάκοπα, μέχρι τη σημερινή νεοελληνική μας γλώσσα. Απαντά σε μεγάλη συχνότητα, ίσως λόγω της διαχρονικά έντονης χρήσης της έννοιας του "πολύτιμου", που είναι η κύρια σημασία της.
Επιβιώνουν ακόμη οι πολλές αρχαίες σημασίες της, όπως δηλώνονται στο Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας (Αθήνα 2014, σελ. 700):
1. σύνολο πολύτιμων αντικειμένων, συνήθως κοσμήματα, νομίσματα κ.λπ. που φυλάσσοντια ώστε να μη βρεθούν,
2. αντικείμενα ή έργα μεγαλής ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας, τα οποία εκτίθενται ή φυλάσσονται σε ειδικό χώρο,
3. (μεταφορικά) συλλογή ή αγαθό μεγάλης σημασίας, ο πλούτος (π.χ. γλωσσικός),
4. (μεταφορικά) πρόσωπο που έχει βοήθεια σε κάποιον ή έχει πολλά ψυχικά χαρίσματα,
5. Αντίθετα, έχει υποχωρήσει η έννοια του κτίσματος-παράρτημα ή του μέρους του αρχαίου ναού όπου φυλάσσονταν τα πολύτιμα αναθήματα.
Από τα λίγα που γνωρίζω για τη Γλωσσολογία, είναι η διαδικασία του δανεισμού λέξεων μεταξύ γλωσσών. Είναι τέτοια η ευκολία με την οποία οι γλώσσες δανείζουν λέξεις μεταξύ τους λέξεις με παρεμφερές νόημα, που το ανωτέρω κριτήριο ιστορικότητας (δείκτης εθνικής συνέχειας) για μια λέξη που σηματοδοτεί μια πολύ κοινόχρηστη έννοια, δεν είναι και τόσο ασφαλές.
Θέλω να πω ότι, αν η λέξη είναι δανεισμένη από ένα πιο ευμεγέθες γλωσσικό υποκείμενο που συνυπάρχει στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, είτε αλλοεθνές είτε πολυεθνικό σύνολο είναι, αλλά που διαθέτει μεγαλύτερη πολιτική ή πολιτισμική βαρύτητα, τότε η χρήση του όρου από ένα μικρότερο και ασθενέστερο έθνος -πολιτικά και πολιτισμικά πάντα- δεν αποδεικνύει αναγκαστικά κάποια εθνική συνέχεια. Μικρότερα (ολιγαριθμότερα ή με μικρότερη πολιτισμική εμβέλεια) έθνη-γλωσσικές ομάδες, τα οποία έχουν δανειστεί τον ίδιο όρο, μπορεί να αναμειγνύονται μεταξύ τους πληθυσσμιακά και πολιτισμικά και, ενώ η εθνική σύστασή τους αλλάζει, η χρήση του δανεισμένου όρου να παραμένει -σχεδόν- αναλλοίωτη.
Ας δώσω ένα θεωρητικό παράδειγμα με τη λέξη "θέατρο", την οποία δάνεισαν τα ελληνικά σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Αν π.χ. χρησιμοποιούνταν η λέξη στην ρωμαϊκή Αγγλία (στον γεωγραφικό χώρο της σημερινής Αγγλίας) από τους γηγενείς Κέλτες (πέρα από τους κατακτητές Ρωμαίους), το γεγονός ότι και οι κατόπιν κατακτητές του ίδιου γεωγραφικού χώρου, Αγγλοσάξονες, τη χρησιμοποιούσαν επίσης με το ίδιο νόημα, όπως κατόπιν και οι Νορμανδοί, κάνει τη λέξη "θέατρο", στις διάφορες γλωσσικές της παραλλαγές, έναν άχρηστο δείκτη γλωσσικής και εθνικής συνέχειας.
Το Ετυμολογικό Λεξικό Μπαμπινιώτη θεωρεί άλλωστε ότι η ίδια η λέξη "θησαυρός" είναι μάλλον ξένο δάνειο, διότι δεν μπορεί να εξηγηθεί η παραγωγή της με κάποιο γνωστό -ελληνογενή- λεξικό παραγωγικό μηχανισμό, έχοντας βάση μια αμιγώς ελληνική ρίζα. Εντούτοις, η λέξη έχει εγκατασταθεί γερά και διαχρονικά στη γλώσσα μας, ήδη από τα ομηρικά χρόνια.
Στη Γλωσσσολογία, στην προσπάθεια να διακρίνουμε την εξελικτική πορεία μιας γλώσσας αναζητούμε "μαρκαρισμένα" χαρακτηριστικά της (είτε παραγωγικά, είτε συντακτικά, είτε φωνολογικά, είτε λεκτικά-φραστικά), δηλαδή τα λιγότερο ουδέτερα χαρακτηριστικά της. Ψάχνουμε να βρούμε "ειδικές" περιπτώσεις που κουβαλούν σημασιολογική, πολιτισμική ή κοινωνική συνέχεια.
Είπαμε ότι μια λέξη μόνη της (όπως "θησαυρός"), και μάλιστα με τόσο χαρακτηριστική κοινή χρήση και συγκεκριμένη σημασία, μπορεί να μην είναι καλός δείκτης μαρκαρίσματος. Αλλά μια χαρακτηριστική ιδιωματική της έκφραση είναι ένας αρκετά πιο μαρκαρισμένος δείκτης. Αυτό διότι οι ιδιωματικές εκφράσεις πολλές φορές εκκινούν ή εκφράζουν ιδαίτερα πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά γεγονότα, σχέσεις, ή ιστορικές καταστάσεις που έχουν συμβεί σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο και χαρακτηρίζουν την ιστορικότητα ενός συγκεκριμένου γλωσσικού συνόλου και έθνους. Οι ιδιωματικές φράσεις εξ ορισμού κουβαλούν μια «ειδική» ιστορία και χρησιμοποιούνται -αρχικά τουλάχιστον- από πληθυσμιακές υποομάδες που σχετίζονται την ιστορία τους, ή με το ιδιαίτερο νόημά τους, αντιληπτό μόνο όταν γνωρίζουμε τις ιδαίτερες περιστάσεις παραγωγής τους.
Με αυτή την προσέγγειση, την οποία είχα στο νου μου από τα μαθήματα Γλωσσολογίας του Mathesis («Τι είναι γλώσσα; Από τη νόηση στη φωνή», με διδάσκοντα τον καθηγητή κο Φοίβο Παναγιωτίδη του Πανεπιστημίου Κύπρου), ψάχνοντας τις σημασίες και την ετυμολογία της λέξης «θησαυρός» στην εγκυκλοπαίδεια “Πάπυρος- Larousse-Britannica” (τόμος 28, σελ. 190) διάβασα και για τη λαογραφική της χρήση. Δείτε το χωρίο που μoυ έκανε εντύπωση (επιχρωματισμένο).
Στις λαϊκές διηγήσεις, λέει, όταν δεν τηρείς τους κανόνες εχεμύθειας και σεβασμού προς την υπεράνθρωπη δύναμη που τοποθέτησε το θησαυρό και που σε ειδοποίησε προνομιακά για να τον βρεις, τότε ο θησαυρός μεταστοιχειώνεται σε κάρβουνο! Ευθεία αντιστοίχιση με την αρχαία έκφραση "άνθρακες ο θησαυρός".
Κάτι φαίνεται είχε προκύψει κάποτε ανάμεσα στα κάρβουνα και το θησαυρό… Άρχισαν τα ερωτήματα: Μόνο εδώ στην Ελλάδα υπάρχει άραγε φράση; Τι συνέβη, πότε και γιατί ώστε να βούν κάρβουνα εκεί που περίμεναν χρυσάφι;
«Εντυπωσιακή μεταφορά» είπα μέσα μοy και στράφηκα ανυποψίαστος στο Ετυμολογικό Λεξικό Μπαμπινιώτη για την ετυμολογία. Eκεί είδα με έκπληξη ότι η έκφραση «άνθρακες ο θησαυρός» απαντάται στον ήδη στο Λουκιανό (!), άρα είναι αρχαίος ιδιωματισμός και όχι μια νεώτερη λαική έκφραση.
Θυμήθηκα τα περί «μαρκαρίσματος». Μια τόσο ιδιαίτερη έκφραση που έχει διασωθεί για τόσο χρόνο στο πλατύ λαϊκό στρώμα, χωρίς να είναι λόγια αναπαραγωγή των τελευταίων ετών (της αρχαιολατρείας που επικράτησε μετά την Ανεξαρτησία) πρέπει να είναι σαφές δείγμα γλωσσικής συνέχειας!
Είναι όμως και δείγμα εθνικής συνέχειας; Έγραψα ήδη για την μεγαλύτερη αξιοπιστία των ιδιωματικών εκφράσεων κατά τη διαπίστωση τέτοιας γλωσσικής και εθνικής ιστορικότητας, αλλά θεώρησα ότι η έρευνα πρέπει να κατευθυνθεί και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Γιατί αν η ίδια έκφραση είναι κοινό κτήμα πολλών γλωσσών -είτε γεωγραφικά όμορων, είτε πολιτισμικά συγγενών-, τότε η αξία του «δείκτη» μειώνεται αναλόγως (το παράδειγμα για τη λέξη «θέατρο»).
Σκέφτηκα πράτα τις γλώσσες που γνωρίζω, από καλά ως αρκετά καλά (Αγγλικά, Γαλλικά, Ρωσικά, Ισπανικά, με αυτή τη σειρά) και δεν μπόρεσα να θυμηθώ κάτι αντίστοιχο, δηλαδή μια ευθεία μετάφραση της έκφρασης.
Για να βεβαιωθώ όμως ότι η πεπερασμένη μνήμη και γνώση μου δεν με παραπλανούν, στράφηκα στην τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) και έκανα τον παρακάτω διάλογο με το Chat GPT (σχολιάζω τις ερωτήσεις μου αλλά και τις απαντήσεις, για να δείξω τη λογική με την οποία κατευθύνω το διάλογο-έρευνα αλλά και για να καταγράψω τι ανακαλύπτω στην πορεία για τη σημερινή «νοημοσύνη» της ΤΝ. Αφήνω όμως άθικτους τους επιτονισμούς τους οποίους προσθέτει η ίδια η ΤΝ -με bold- για το τι είναι σημαντικότερο στις απαντήσεις της (!):
Διάλογος με Chat GPT (4/5/2025)
Hi! Is there an expression in English which shows disappointment when something which is considered a treasure, proves to be not valuable? (ξεκινώ ρωτώντας στα αγγλικά, πιστεύοντας ότι θα υπάρξει έτσι καλύτερη κατανόηση του τι θέλω να πετύχω, αφού υπάρχουν σαφώς μεγαλύτερες βάσεις δεδομένων στα αγγλικά από τις οποίες αντλεί το Chat GPT καθώς και περισσότερες αναζητήσεις-διάλογοι από τους οποίους «μαθαίνει» η ΤΝ).
Yes, a common English expression that conveys disappointment when something believed to be valuable turns out to be worthless is:
“All that glitters is not gold.”
This means that not everything that looks precious or true turns out to be so. It’s often used when someone is disillusioned after discovering that something (or someone) they thought was great, actually isn’t.
Other similar expressions include:
- “Fool’s gold” – Refers literally to iron pyrite, which looks like gold but isn’t valuable; figuratively, it means something that appears valuable but is actually worthless.
- “A wolf in sheep’s clothing” – Often used for people rather than things, but can convey a similar idea of decetive appearance.
- “Not all that shines is treasure” – A less common variation, but sometimes used to express the same concept.
Would you like an example sentence for one of these?
No, thanks. Could you give some similar expressions in French? (δε βρέθηκε κάτι ευθέως αντίστοιχο για treasure-charcoal στα αγγλικά, οπότε προχωρώ ρωτώντας για τα γαλλικά -στην αγγλική όμως. Τα γαλλικά ως μεγάλη γλώσσα, με ρίζες προγενέστερες της αγγλικής, μπορεί να έχουν την έκφραση στο απόθεμά τους, για να δούμε...)
Certainly! Here are some French expressions that convey a similar idea—disappointment when something that seemed valuable turns out not to be:
- “Tout ce qui brille n’est pas or.”
— Literally: “All that shines is not gold.”
(The direct French equivalent of “All that glitters is not gold.”)
- “Ce n’est pas l’habit qui fait le moine.”
— Literally: “It’s not the habit that makes the monk.”
(Things—or people—aren’t always what they appear on the surface.)
- “Il ne faut pas se fier aux apparences.”
— “You shouldn’t trust appearances.”
- “Bien des choses brillent pour tromper.”
— “Many things shine to deceive.”
(Less common, but clearly expresses the idea.)
- “Un miroir aux alouettes.”
— Literally: “A lark mirror.”
(Refers to a deceptive lure—something shiny or attractive that’s meant to trap or mislead.)
Would you like the expressions in context or explained further? (παρατηρείστε ότι, από μόνη της, η ΤΝ προσπαθεί να μπει βαθύτερα στο θέμα, δεν επαφίεται στην απάντησή της, ώστε να το «κλείσει» και να τελειώσει ο διάλογος)
Great help! Can you also find similar expressions of disappointment in Russian which contain the word сокровище? (ούτε στα γαλλικά βράθηκε κάτι και προχωρώ με τον ίδιο τρόπο για τα ρωσικά, που ίσως έχουν πάρει και κάποιες εκφράσεις από τα ελληνικά μέσω της πολιτιστικής και θρησκευτικής επαφής των δύο λαών)
Absolutely! In Russian, as in French, there are no widely used fixed idioms that directly express disappointment with the word сокровище (“treasure”). However, just like in French, Russians often express this sentiment through figurative or poetic phrasing. Here are some natural and expressive Russian phrases that use сокровище to convey disappointment:
- «Сокровище оказалось пустышкой.»
— “The treasure turned out to be a dud / empty thing.”
(Пустышка literally means “pacifier” or “fake,” often used metaphorically for something useless or disappointing.)
- «Это сокровище оказалось миражом.»
— “This treasure turned out to be a mirage.”
(Common poetic way to express disillusionment.)
- «В поисках сокровища нашёл лишь пыль и иллюзии.»
— “In search of treasure, I found only dust and illusions.”
(A stylized, literary way to express deep disappointment.)
- «Так называемое сокровище оказалось обманом.»
— “The so-called treasure turned out to be a deception.”
(Common in critical speech, especially when referring to failed expectations.)
- «Это не сокровище, а мишура.»
— “This isn’t a treasure, it’s tinsel.”
(Мишура = glittery but cheap decoration. Implies flashiness without value.)
While none of these are fixed proverbs, they are natural in spoken and literary Russian and convey the idea clearly.
Would you like help turning one of these into a poetic line or a character dialogue? (η ΤΝ σε παρακινεί σε κάτι δημιουργικό!)
Great! Now let’s get back in English and find similar phrases of disappointment with the word treasure. (σκέφτηκα μήπως πρέπει να το εξειδικεύσω, όχι δηλαδή απλά ως γενική έκφραση απογοήτευσης αλλά να περιέχει συγκεκριμένα τον όρο treasure. Και της άρεσε αυτό!)
Gladly! In English, while the word “treasure” is typically used positively, it can be turned ironically or metaphorically to express disappointment—especially in literary, sarcastic, or poetic contexts. Here are some phrases or expressions (some commonly used, others more creative) that express that something thought to be a treasure was, in fact, a letdown:
- “A treasure turned to dust.”
– Poetic, implies great disappointment or ruin of expectations.
- “Not all treasures are worth finding.”
– Can express regret or disappointment in pursuing something that wasn’t as valuable as hoped.
- “A so-called treasure.”
– Often used with a sarcastic tone to suggest the thing was never a real treasure at all.
- “What looked like treasure was nothing but fool’s gold.”
– Brings in the concept of false value; classic metaphor.
- “I uncovered the treasure—and found it hollow.”
– A dramatic or literary way to say the prize wasn’t worth it.
- “Treasure in name only.”
– Implies the thing held none of the value its label promised.
- “A buried treasure best left untouched.”
– Suggests that what seemed valuable was actually disappointing or even harmful.
These aren’t idioms in the traditional sense like “all that glitters is not gold,” but they are expressive, flexible phrases used in both literature and conversation to convey disappointment involving a “treasure.”
Would you like to use one of these in a short poem or piece of dialogue?
No. I would only like to continue a similar search in Italian, again with phrases containing the word Tesoro and expressing disappointment. (παραμένει η όρεξή της να φτιάξει κάτι δημιουργικό, ένα ποίημα ας πούμε. Τα ιταλικά τα επέλεξα -αντί για τα ισπανικά- γιατί είναι συνέχεια των λατινικών και ίσως να έχει περάσει η έκφραση από την ρωμαϊκή αρχαιότητα στη νεότερη ιταλική)
Great choice! In Italian, the word “tesoro” (treasure) is most often used positively—both literally (for hidden riches) and affectionately (as in calling someone “tesoro” like “darling”). However, just like in the other languages, disappointment can be expressed by framing tesoro ironically, poetically, or in contrast to expectations.
Here are some natural-sounding Italian phrases (some common, some more figurative) that express disappointment involving “tesoro”:
- «Un tesoro che si è rivelato un’illusione.»
— “A treasure that turned out to be an illusion.”
- «Il tesoro promesso era solo una bugia.»
— “The promised treasure was just a lie.”
- «Credevo fosse un tesoro, ma era solo fumo negli occhi.»
— “I thought it was a treasure, but it was just smoke in the eyes.”
(Fumo negli occhi = something misleading or deceptive; like a smokescreen.)
- «Un falso tesoro.»
— “A false treasure.”
(Straightforward and frequently used to describe disappointments.)
- «Un tesoro che valeva meno di niente.»
— “A treasure worth less than nothing.”
(Expresses bitter or ironic disappointment.)
- «Alla fine, quel tesoro era solo un peso.»
— “In the end, that treasure was just a burden.”
(Suggests regret after chasing something that wasn’t worth it.)
These are commonly used in conversation, writing, or even lyrics when someone wants to express disillusionment with something or someone they had held in high regard.
Would you like me to help turn one of these into a proverb-style line or stylized version? (η αναμενόμενη παρακίνηση σε κάτι βαθύτερο και πιο εξειδικευμένο, ώστε να επεκταθεί ο διάλογος)
Lastly, can you also do the same for the Greek language? (εδώ σκέφτηκα να κάνω«ρουά-ματ», ελπίζοντας να μου πετάξει την αναζητούμενη έκφραση και έτσι να έχω την απόδειξή μου, ότι μόνο στην ελληνική υπάρχει και επιζεί αυτός ο ιδιωματισμός).
Absolutely! In Greek, the word «θησαυρός» (thisavrós) means “treasure” and, like in other languages, is typically associated with something precious or desirable. However, disappointment can certainly be expressed when that “treasure” turns out to be worthless or deceptive, especially in poetic, ironic, or philosophical language.
Here are some natural and expressive Greek phrases (some idiomatic, some more figurative) that convey disappointment involving the word θησαυρός:
- «Ο θησαυρός αποδείχτηκε ψεύτικος.»
— “The treasure turned out to be fake.”
(Common and direct phrase used in both literal and metaphorical contexts.)
- «Αναζητούσα έναν θησαυρό και βρήκα στάχτες.»
— “I was searching for a treasure and found ashes.”
(Poetic and expressive of deep disillusionment.)
- «Ένας θησαυρός χωρίς αξία.»
— “A treasure without value.”
(Used to describe things or people that seemed important but turned out to be meaningless.)
- «Ο θησαυρός ήταν απλώς μια ψευδαίσθηση.»
— “The treasure was just an illusion.”
- «Θησαυρός μόνο στο όνομα.»
— “A treasure only in name.”
(Ironically implies it has the appearance or reputation of value, but not the substance.)
- «Έσκαψα για θησαυρό και βρήκα μόνο λάσπη.»
— “I dug for treasure and found only mud.”
(Colloquial and powerful image of bitter disappointment.)
These phrases are all understandable and natural to a Greek speaker and can be adapted for everything from personal disappointment to literary expression. (όλα καλά με αυτές τις «φυσικές» εκφράσεις αλλά συστυχώς…ΔΕΝ είναι αυτό που περίμενα!)
Would you like a poetic rendering or stylized version of one in Greek or English?
Γνωρίζεις μήπως την έκφραση «άνθρακες ο θησαυρός!»? (σκέφτηκα να το εξειδικεύσω ακόμα περισσότερο, για να δούμε αν η ΤΝ δε γνώριζε καθόλου την έκφραση και γι΄ αυτό δεν την συμπεριέλαβε πριν. Τώρα γυρνάω τη γλώσσα των ερωτήσεων στα ελληνικά, ώστε να δω αν περιορίζεται η ισχύς της απάντησης, αν αλλάζει η λογική της ή αν περιορίζεται η «όρεξη» των απαντήσεων. Αμέσως όμως, η ΤΝ γυρνάει και αυτή τη γλώσσα των απαντήσεων στα ελληνικά!)
Ναι, βεβαίως! Η έκφραση «Άνθρακες ο θησαυρός!» είναι μια παραδοσιακή ελληνική φράση που σημαίνει:
Ο υποτιθέμενος θησαυρός αποδείχτηκε ασήμαντος ή ανύπαρκτος.
Κυριολεκτική ερμηνεία:
“Ο θησαυρός ήταν άνθρακες” — δηλαδή, αντί για κάτι πολύτιμο, βρέθηκε απλώς κάρβουνο. Η έκφραση χρησιμοποιείται με απογοήτευση ή ειρωνεία, όταν κάτι που περιμέναμε να είναι πολύτιμο ή εντυπωσιακό, αποδεικνύεται τελικά απογοητευτικό, ανούσιο ή άχρηστο.
Παράδειγμα:
- «Μας έλεγαν ότι η νέα ταινία είναι αριστούργημα, αλλά άνθρακες ο θησαυρός!»
— “They told us the new movie was a masterpiece, but it was a total letdown!”
Είναι ακριβώς ο τύπος έκφρασης που έψαχνες: με τη λέξη «θησαυρός» και σημασιολογικά συνδεδεμένη με απογοήτευση.
Θες να δούμε αν υπάρχουν παρόμοιες εκφράσεις σε άλλες γλώσσες εμπνευσμένες από αυτήν; (Kαταπληκτικό; Προτείνει από μόνη της αυτό που θα τη ρωτούσα αμέσως μετά, σκέφτηκε μόνη της δηλαδή να κάνουμε την αντίστροφη έρευνα: να δούμε αν η ειδική ελληνική έκφραση έχει ευθεία μετάφραση σε κάποια άλλη γλώσσα. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι γλώσσες στις οποίες ψάχνει είναι ακριβώς αυτές για τις οποίες ρωτήθηκε στην αρχή τους διαλόγου!!).
Ναι, ακριβώς αυτό θα ήθελα!
Τέλεια! Ας δούμε τώρα αν υπάρχουν παρόμοιες εκφράσεις με το ελληνικό «Άνθρακες ο θησαυρός!» σε άλλες γλώσσες—δηλαδή εκφράσεις που:
- Περιέχουν τη λέξη “θησαυρός” (treasure / trésor / tesoro / сокровище / θησαυρός),
- Και εκφράζουν απογοήτευση, ματαιότητα ή ψεύτικες προσδοκίες.
- Αγγλικά
“Fool’s gold”
– Αναφέρεται στο pyrite, το ορυκτό που μοιάζει με χρυσό αλλά δεν έχει καμία αξία.
Παράδειγμα: “What we thought was a treasure was just fool’s gold.”
“The treasure turned out to be dust / a lie / an illusion.”
– Λογοτεχνικές φράσεις, παρόμοιες στην έννοια με το «άνθρακες ο θησαυρός». (κάνει κρίσεις για την εγγύτητα αυτών των αλλόγλωσσων εκφράσεων προς την έκφραση που ζητώ, αντιλαμβανόμενη νοήματα και συγκρίνοντας αποχρώσεις μεταξύ διαφορετικών γλωσσών!!!)
- Γαλλικά
«Un trésor illusoire»
– “An illusory treasure.”
Χρησιμοποιείται σε λογοτεχνικά ή ειρωνικά συμφραζόμενα.
«Ce trésor n’était qu’un mirage.»
– “This treasure was just a mirage.”
Παρόμοιο με το «άνθρακες ο θησαυρός». (πάλι η σύγκριση και μάλιστα προς την ορθή κατεύθυνση)
- Ιταλικά
«Un tesoro fasullo» / «Un falso tesoro»
– “A fake treasure.”
Σύντομο και ειρωνικό. (σωστά!)
«Credevo fosse un tesoro, ma era solo una delusione.»
– “I thought it was a treasure, but it was just a disappointment.”
- Ρωσικά
«Сокровище оказалось пустышкой.»
– “The treasure turned out to be a dud.”
Η λέξη пустышка μεταφέρει την έννοια της απογοήτευσης.
«Вместо сокровища — пыль и иллюзии.»
– “Instead of treasure — dust and illusions.”
Πολύ κοντά στο «άνθρακες ο θησαυρός». (πάλι προς την ορθή κατεύθυνση κινείται, καθώς νιώθει ότι αφού οι άνθρακες είναι ουσιαστικό τότε και η «σκόνη» βρίσκεται εννοιολογικά κοντά στο ζητούμενο!!!)
Σύγκριση με το ελληνικό:
Το «Άνθρακες ο θησαυρός!» ξεχωρίζει γιατί είναι συμπαγής, παραδοσιακή έκφραση με χιούμορ και ειρωνεία. Οι αντίστοιχες εκφράσεις σε άλλες γλώσσες είναι λιγότερο “παγιωμένες” αλλά εξίσου κατανοητές μέσα σε ποιητικό ή καθημερινό λόγο. (ΔΕΝ ΕΧΩ ΛΟΓΙΑ!!! Μου ξεκαθαρίζει -και με κριτικό σχόλιοι- ότι δεν θα βρω την αντίστοιχη έκφραση. Αυτό που ζητούσα!!!)
Θες να δοκιμάσουμε να δημιουργήσουμε μια «νέα» έκφραση σε άλλη γλώσσα, εμπνευσμένη απευθείας από τη δομή του ελληνικού; (όχι, δεν ψάχνω για «νέες» εκφράσεις. Αυτό που ζητούσα το βρήκα, ότι δηλαδή ΔΕΝ υπάρχει η ακριβώς αντίστοιχη έκφραση σε αυτές τις τέσσερις υποψήφιες γλώσσες!!!!)
Όχι ευχαριστώ. Αυτό με βοήθησε πάρα πολύ ήδη!
Χαίρομαι πολύ που σε βοήθησα! Αν χρειαστείς κάτι άλλο στο μέλλον, μη διστάσεις να με ρωτήσεις. Καλή συνέχεια!
Η εμπειρία από την έρευνα μέσω της ΤΝ ήταν όχι μόνον εντυπωσιακή αλλά και λυσιτελής. Κατέληξα δηλαδή σε αποτέλεσμα, νομίζω αρκετά κοντά σε αυτό που έψαχνα. Πιστεύω ότι αν υπήρχε αντίστοιχη έκφραση, με τις ερωτήσεις που έγιναν, τότε θα είχε ανευρεθεί από την ΤΝ.
Πάντως για να είμαι πιο σίγουρος προσπάθησα να κάνω και την σχετική «παραδοσιακή» έρευνα, μέσω διαδικτύου, γκουγκλάροντας σε διάφορες γλώσσες, βάζοντας στο πεδίο αναζητήσεων «φράσεις/ιδιώματα με άνθρακα, με θησαυρό» κ.λπ. Όχι μόνο είχα δυσκολία να βρω το κατάλληλο συνδυασμό λέξεων-κλειδιά, αλλά δεν μπορούσα να μεταδώσω την εννοιολογική σημασία της ελληνικής έκφρασης -δηλαδή την απόχρωση της «απογοήτευσης», την οποία όμως μπορώ να περιγράψω στην ΤΝ. Τα αποτελέσματα επίσης ήταν κατάλογοι και απαριθμήσεις φράσεων, όπου υπήρχαν λέξεις για θησαυρό, αλλά δεν υπήρχε εύκολος τρόπος να τις κατατάξεις, ώστε να επιλέξεις αυτή με το συνδυασμό που ήθελα. Δείτε παρακάτω κάποια αποτελέσματα των αναζητήσεων σε διάφορες γλώσσες, ξεχωριστά:
Treasure - Idioms by The Free Dictionary
"treasure" in Russian | English to Russian Translation - PROMT.One
Frases con tesoro | Cómo usar tesoro en español
Οπότε, η εμπειρία της έρευνα μέσω ΤΝ επιβεβαίωσε τον επαναστατικό χαρακτήρα της εφεύρεσης που θα αλλάξει τον κόσμο ριζικά στο άμεσο μέλλον.
Επιστρέφοντας τώρα στο αντικείμενο της δημοσίευσης, εγώ έχω πλέον πειστεί ότι η αρχαία έκφραση «άνθρακες ο θησαυρός» είναι χαρακτηριστική γλωσσική απόδειξη της πολιτιστικής και γλωσσικής συνέχειας του Ελληνικού Έθνους στη διάρκεια αιώνων. Η επιβίωσή της σε πλατιά λαϊκά στρώματα είναι απόδειξη της επιβίωσης του πολιτισμικού και εθνικού υποβάθρου της γλώσσας μας.
Δεν ήταν άνθρακες αυτό που βρήκα, αλλά αληθινό διαμάντι!
