Το "κρυφό σχολειό" επί ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα.

Υπάρχουν οι αρνητές του επί τουρκοκρατίας "Κρυφού Σχολειού". Το επιχείρημά τους είναι ότι οι Οθωμανοί δεν ασχολήθηκαν επισήμως με την παιδεία. Ούτε την προώθησαν ως εργαλείο οθωμανοποίησης, όμως ούτε την δίωξαν επισήμως, όταν τα θρησκευτικά ή ιδιωτικά ιδρύματα των υπηκόων έκτιζαν σχολεία για τη διατήρηση της γλωσσικής και θρησκευτικής τους παράδοσης.

Η δεδομένη ανεκτικότητα, στο πλαίσιο της πολιτικής των αυτοδιοικούμενων μιλλέτ (millet), τείνει να παρεξηγηθεί πλήρως από τους ιστορικούς και πολιτικούς που αρνούνται την γενική κακομεταχείριση των υπήκοων πληθυσμών, οι οποίοι είχαν υποβιβασθεί στην κατηγορία του ραγιά, από το αραβικό «raʿiyya» που σημαίνει αγέλη, κοπάδι, και δήλωνε απαξιωτικά τον μη μουσουλμάνο υπήκοο (βλέπε και το blog του Νίκου Σαραντάκου "Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία" https://sarantakos.wordpress.com/2023/03/22/reaya/).

Σε τοπικό επίπεδο, η ίδια η έλλειψη κεντρικής πολιτικής του Διβανιού, όπως και σε άλλες κατευθύνσεις της πολιτικής και της οικονομίας, άφηνε περιθώρια αυθαίρετης δράσης από τους τοπικούς κυβερνήτες (πασάδες) και από τις κοινότητες των μουσουλμάνων. Όπου οι Ρωμηοί αναδύονταν οικονομικά και μορφωτικά τότε προκαλούσαν τη ζηλοφθονία των οθωμανών και στο εξής βρίσκονταν στο έλεος της εκδικητικής τους δράσης, όταν το αίσθημα μειονεξίας των μουσουλμάνων τούς παρωθούσε να διαλύσουν βίαια τα θεμέλια της οικονομικής, μορφωτικής και κοινωνικής ανάκαμψης των ραγιάδων. 

Εξ αιτίας αυτής της επικρεμάμενης απειλής φθόνου και εκδικητικότητας, η παιδεία -όπως και ο πλούτος και η ομορφιά- έπρεπε να κρυφτούν από τους Οθωμανούς. Λόγω των οθωμανικών ανακλαστικών απέναντι στην ενδεχόμενη αίσθηση πνευματικής και οικονομικής μειονεξίας της -κατά τα άλλα- άρχουσας μουσουλμανικής τάξης,  τα παιδιά των ραγιάδων μορφώνονταν σε κλειστούς και απόμερους χώρους (στα μοναστήρια ή σε καταγώγια) και σε ώρες όπου δεν κυκλοφορούσαν μουσσουλμάνοι ("...φεγγαράκι μου λαμπρό...").

Αυτό ίσχυε συχνά -συχνότατα ίσως-, αν όχι ως κανόνας.  Δεν μπορεί να υπάρχουν πχ. στατιστικά και άλλα αναλυτικά μετρίσιμα ιστορικά στοιχεία(1), πέραν του απόηχου που άφησε στους ραγιάδες αυτή η απειλή. Πολύ εύστοχα η λαϊκή ποίηση, οι λαϊκές διηγήσεις και η εικονογραφία αλληλοδιαπλέκονται από τα μέσα του 19ου αιώνα, ώστε να αποτυπώσουν στο θρύλο του "Κρυφού Σχολειού" τις αναμνήσεις από την εποχή του φόβου και της καταπίεσης. Δεν υπάρχει μαρτυρία επίσημου "διωγμού", η συλλογική συνείδηση έχει εγγράψει βαθειά μέσα της το αίσθημα του φόβου και της υποτέλειας, όπου η μόρφωση, ο πλούτος και η ομορφιά έπρεπε να κρατούνται "κρυφά" από τα μάτια των οθωμανών. 

Για όσους λοιπόν ιστορικούς προσπαθούν να αγκιστρωθούν από την έλλειψη μαρτυριών μαζικών και κεντρικά σχεδιασμένων διωγμών της παιδείας των ραγιάδων, τους προτείνω να μεταθέσουν την εστία της επιστημονικής τους μελέτης (και) σε ένα πολύ πρόσφατο παράδειγμα δίωξης της ελληνικής παιδείας, επίσημης αυτή τη φορά, που επιβλήθηκε από τους ευρωπαίους και "πολιτισμένους" Ιταλούς κατά τα τελευταία χρόνια της ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα. Τα Δωδεκάνησα ήταν και το τελευταίο κομμάτι της Ελλάδας που απελευθερώθηκε και ενσωματώθηκε στο κύριο σώμα της Πατρίδας το 1947, μετά από σχεδόν επτά αιώνες ξένης κυριαρχίας (λατινοκρατία, τουρκοκρατία, ιταλοκρατία).

Παραθέτω τον σχετικό σύνδεσμο από το "Άρδην-Ρήξη" του Γ. Καραμπελιά Δωδεκάνησα και κρυφά σχολειά από άρθρο του Δημοσθένη Γκαβέα στις 14/3/2017.

Για πιο ανεπτυγμένα κείμενα παραθέτω τις φωτογραφίες της αντίστοιχης δημοσίευσης στην εφημερίδα "Ρήξη".

Και μια πιο προσωπική μαρτυρία όπως την καταθέτω στο βιβλίο μου "Τα επιτεύγματα της ελευθερίας", σελ. 329.

"...Σεμνύνομαι για τον πάππου μου, παπα-Κλήμη Διακομανώλη, ο οποίος τηρώντας μια παράδοση αιώνων, δίδαξε την ελληνική γλώσσα στο Κατηχητικό στη Μονόλιθο της Ρόδου. Ήταν ο μόνος χώρος όπου μπορούσαν να μάθουν την Ελληνική Ιστορία οι μικροί μαθητές του χωριού, καθώς η ιταλική Κατοχή είχε απαγορεύσει τη διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας από το 1936 και είχε επιβάλει με κάθε τρόπο τον διοικητικό και πολιτιστικό εξιταλισμό του νησιού. Ο παπα-Κλήμης ήταν η ψυχή της αντίστασης του χωριού και βασικός σύνδεσμος για το κλιμάκιο κατασκόπων που δρούσε στην περιοχή υπέρ των Συμμάχων. Μαχόταν και αυτός μαζί με τους συμπατριώτες του, για να ξανακάνουν τα Δωδεκάνησα μέλος της Ελληνικής Πατρίδας, μετά από σχεδόν επτά αιώνες σκλαβιάς. Ευτύχησε να δει τον θείο μου, Αντώνη, να βρίσκεται στην πρώτη κλάση Δωδεκανήσιων νέων που κλήθηκαν να υπηρετήσουν στον Ελληνικό Στρατό μετά την Ενσωμάτωση του 1947. Η υπερηφάνεια με την οποία περιέγραφαν οι αδερφές του πατέρα μου στο χωριό αυτή τη συμβολική πράξη επανεισδοχής στο κύριο σώμα της Ελλάδας, αποδεικνύει τη μακραίωνη αντοχή του Ελληνισμού και τη φιλοπατρία των Δωδεκανησίων..."

Σημειώσεις:

(1): ιστορικά στοιχεία, αναφορές και μαρτυρίες που καταδεικνύουν τον άτυπο, ανεπίσημο αλλά συνεχή και ουσιαστικό διωγμό της ελληνικής παιδείας, αναγκάζοντας τους μαθητές στην "κρυφή" σχολική ζωή, παρουσιάζονται στο εξαιρετικό βιβλιο του Γιώργου Κεκαυμένου Γεώργιος Κεκαυμένος, Το κρυφό σχολειό – Εναλλακτικές Εκδόσεις (enalekdoseis.gr)

Επίσης στους σχετικούς παρακάτω συνδέσμους από άρθρα του Γ. Καραμπελιά στο "'Αρδην-Ρήξη" (αποσπάσματα από το βιβλίο του, Εκκλησία και Γένος εν Aιχμαλωσία, Εναλλακτικές Εκδόσεις 2018), επεξηγείται και η τακτική της αναθεωρητικής/αποδομητικής ιστορικής σχολής. Αντί να διορθώσουν τις ιστορικές ανακρίβειες που αναφέρονταν παλαιότερα και να περιορίσει πειστικά τις προβαλλόμενες πολιτικοκοινωνικές τους προεκτάσεις, οι αναθεωρητές πέρασαν στην άλλη άκρη της ερμηνείας των ιστορικών μη-δεδομένων, αρνούμενοι πλήρως την αρνητική στάση των οθωμανών, η οποία επέβαλλε την κρυφή παιδεία, κατά το δυνατό εκτός ορατότητας της κατά τόπους οθωμανικής εξουσίας. Αρνούνται επίσης και το ρόλο της ελληνοχριστιανικής παιδείας συνολικά στη διατήρηση της ιστορικής συνέχειας του Έθνους, καθώς βασική θέση της αποδομητικής ιστορικής σχολής είναι ότι το Ελληνικό Έθνος είναι κατασκεύασμα του 18ου και 19ου αιώνα κάτω από την επίδραση του Διαφωτισμού και του ρομαντισμού των Δυτικών. 

Το Κρυφό Σχολειό (Α΄ μέρος) - (ardin-rixi.gr)

Το Κρυφό Σχολειό (B΄ μέρος) - (ardin-rixi.gr)

Τέλος, στο Κρυφό Σχολειό - Βικιπαίδεια (wikipedia.org) παρουσιάζονται εκτενείς αναφορές για την περιπέτεια του ζητήματος μεταξύ των διιστάμενων απόψεων, καθώς και για τους υποστοηρικτές της κάθε πλευράς.