Το όνομα Roopkund (ή Roop Kund), πιθανότατα δεν λέει τίποτα σε κανέναν. Η αλήθεια είναι πως ούτε και σε μας ήταν γνωστό. Διαβάζοντας τυχαία ένα άρθρο μάθαμε ότι πρόκειται για μια λίμνη στα Ιμαλάια, σε υψόμετρο μεγαλύτερο από 5.000 μέτρα η οποία ανήκει στην Ινδία. Και πάλι όμως αυτό δεν αποτελεί αξιοσημείωτο γεγονός. Στη συνέχεια του άρθρου όμως διαβάσαμε ότι κατά το χρονικό διάστημα (1-2 μήνες κάθε έτος) που αυτή δεν είναι παγωμένη γίνονται ορατοί στον βυθό της λίμνης ή στις άκρες της, περίπου 600-800 σκελετοί ανθρώπων. Το εντυπωσιακότερο όλων είναι ότι ανάμεσά τους υπάρχουν τουλάχιστον 14 σκελετοί ατόμων που κατάγονται από την Ελλάδα και ειδικότερα από την Κρήτη!

Δεν πρόκειται για δική μας «ανακάλυψη» ή θεωρία, αλλά αποτελεί, επίσημο προϊόν ενδελεχούς έρευνας που έγινε τα τελευταία χρόνια από σημαντικούς ξένους επιστήμονες. Συγκεκριμένα πρόκειται για το αποτέλεσμα πενταετούς μελέτης. Στη σχετική έρευνα μετείχαν 28 επιστήμονες από 16 ιδρύματα της Ινδίας, της Γερμανίας και των Η.Π.Α. Έγινε ραδιοχρονολόγηση των σκελετών και με βάση το DNA τους κατηγοριοποιήθηκαν ως προς τους τόπους καταγωγής τους. Μάλλον η μεγαλύτερη έκπληξη των επιστημόνων προήλθε από το γεγονός ότι 14 από τους σκελετούς ανήκουν σε ανθρώπους με το ίδιο DNA που ζουν στην σημερινή Ευρώπη και μάλιστα στην Κρήτη!

Ένα ινδουιστικό προσκύνημα που υπάρχει κοντά στη λίμνη, ίσως οδήγησε εκεί τους Ασιάτες που βρέθηκαν νεκροί, από άγνωστη αιτία. Είναι όμως απίθανο έως αδύνατο κάποιοι Κρητικοί να ταξίδεψαν το 1.800 μ.Χ. στα Ιμαλάια, σε ύψος 5.000 μέτρων για να προσκυνήσουν κάποια ινδουιστική θεότητα! Κλείνοντας τη μακροσκελή εισαγωγή, να αναφέρουμε ότι τα αποτελέσματα της μελέτης έχουν δημοσιευθεί στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό Nature και έχουν «αναπαραχθεί» από μεγάλα ενημερωτικά μέσα του πλανήτη. Θα παραθέσουμε ορισμένα από αυτά στο τέλος του άρθρου…

Η λίμνη Roopkund και τα μυστήριά της!

Η Roopkund, γνωστή στους ντόπιους ως «Λίμνη του μυστηρίου» ή «Λίμνη των σκελετών» είναι μια παγετώδης λίμνη, που βρίσκεται σε υψόμετρο 5.020 μέτρων, στον ορεινό όγκο Trishul, στα Ιμαλάια. Διοικητικά ανήκει στην πολιτεία Uttarakhand (Ουταραχάντ) της Ινδίας. Περιβάλλεται από παγετώνες και χιονισμένα βουνά. Το μέγεθος της ποικίλλει, αλλά σπάνια η διάμετρός της είναι μεγαλύτερη από 40 μέτρα και η έκτασή της κυμαίνεται από 1.000 ως 1.500 τετραγωνικά μέτρα.

Όταν για ένα περίπου μήνα τον χρόνο λιώνει το χιόνι, στην άκρη της λίμνης, αλλά και στον βυθό της (η λίμνη έχει βάθος περίπου τρία μέτρα) γίνονται ορατοί εκατοντάδες σκελετοί. Για πρώτη φορά οι σκελετοί ανακαλύφθηκαν στα νεότερα χρόνια, το 1942 από τον Hari Kishan Madwall, δασοφύλακα του Εθνικού Πάρκου Nanda Nevi. Οι Βρετανοί, που κατείχαν τότε την Ινδία φοβήθηκαν ότι επρόκειτο για κρυφή ιαπωνική εισβολή στη χώρα, αλλά διαπίστωσαν αμέσως ότι οι σκελετοί ήταν πάρα πολύ παλιοί για να ανήκουν σε Ιάπωνες της εποχής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι θρύλοι της περιοχής για τους σκελετούς της λίμνης

Όπως είναι φυσικό για τους σκελετούς που βρέθηκαν στη λίμνη υπάρχουν πολλοί τοπικοί θρύλοι. Ο πλέον διαδεδομένος, μέχρι πριν λίγα χρόνια τουλάχιστον ήταν ότι ο βασιλιάς του Κανάουι, αρχαίας πόλης στην Ινδία, στην πολιτεία Ουτάρ Πραντές, Raja Jasdhavai με την έγκυο σύζυγό του, Rani Balomba, τους υπηρέτες τους, έναν χορευτικό θίασο και άλλους πήγαν για προσκύνημα στο όρος Nanda Nevi που λατρεύεται σαν θεότητα και αντιμετώπισαν μια καταιγίδα η οποία συνοδευόταν από ισχυρή χαλαζόπτωση που προκάλεσε τον θάνατό τους. Μαζί με τους σκελετούς βρέθηκαν ξύλινα τεχνουργήματα, σιδερένιες αιχμές από δόρατα, ακόμα και δερμάτινες παντόφλες.

Η «θεά» Nanda Nevi εξοργίστηκε από κάποιο γεγονός, ίσως κάποια ασέβεια των προσκυνητών και προκάλεσε αυτή τη χαλαζόπτωση. Τα τραύματα στο κεφάλι που βρέθηκαν σε ορισμένα από τα κρανία των σκελετών δείχνουν ότι δέχτηκαν στρογγυλά αντικείμενα από ψηλά, κάτι που «ενισχύει» τον θρύλο. Σύμφωνα λοιπόν με τοπικούς θρύλους και τραγούδια, οι άνθρωποι στη λίμνη πέθαναν από την πτώση μεγάλων χαλαζόκοκκων κατά τη διάρκεια ενός προσκυνήματος στη λίμνη.

Το γεγονός αυτό, η παράδοση το τοποθετεί χρονικά μεταξύ 8ου και 10ου αιώνα. Έχει διατυπωθεί επίσης η άποψη ότι οι σκελετοί ανήκουν σε θύματα επιδημίας ή πρόκειται για απομεινάρια ενός στρατού ή μιας ομάδας εμπόρων που χτυπήθηκαν από μια ισχυρή καταιγίδα.

Οι πρώτες επιστημονικές εκτιμήσεις

Όπως είναι φυσικό, η ανακάλυψη των σκελετών προκάλεσε το έντονο ενδιαφέρον των επιστημόνων. Ο κορυφαίος ινδικός κυβερνητικός οργανισμός που ασχολείται με ανθρωπολογικές μελέτες, Anthropological Survey of India διεξήγαγε μελέτη των σκελετών στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Οι επιστήμονες του Οργανισμού αυτού εντόπισαν τα τραύματα στα κεφάλια των νεκρών.

Ορισμένα δείγματα από τα ευρήματα αυτά εκτίθενται στο Μουσείο της Anthropological Survey of India στο Dehradum, τη χειμερινή πρωτεύουσα της πολιτείας Uttarakhand. Ακολούθησε χρονολόγηση των οστών με ραδιενεργό άνθρακα στη Μονάδα Επιταχυντή Ραδιοάνθρακα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, που προσδιόρισε την «ηλικία» των σκελετών μεταξύ 820 και 880 μ.Χ.

Οι σημαντικές ανακαλύψεις των τελευταίων ερευνών: 14 σκελετοί Κρητικών ανάμεσα σε 38 που «χρονολογήθηκαν»

Η σπουδαιότερη επιστημονική έρευνα έγινε την προηγούμενη δεκαετία και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Nature» το 2019. Οι επιστήμονες, για να αναλύσουν τα λείψανα των σκελετών στο Roopkund χρησιμοποίησαν μια σειρά βιοαρχαιολογικών αναλύσεων, συμπεριλαμβανομένου και του αρχαίου DNA, τη διατροφική ανακατασκευή σταθερών ισοτόπων, τη χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα και την οστεολογική ανάλυση και διαπίστωσαν ότι οι 38 σκελετοί που εξέτασαν ανήκουν σε τρεις γενετικά διακριτές ομάδες και δεν ανήκουν σε ανθρώπους που πέθαναν σε ένα συμβάν.

Από τους 38 σκελετούς που εξετάστηκαν οι 23 ανήκαν σε άνδρες και οι 15 σε γυναίκες. Μια ομάδα ανθρώπων καταγόταν από τη σημερινή Νότια Ασία, μία άλλη από την Ευρώπη, και πιο συγκεκριμένα από την Ελλάδα και ιδιαίτερα την Κρήτη και μία τρίτη από τη σημερινή Ανατολική Ασία.

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι οι πρώτοι σκελετοί ανήκουν σε ανθρώπους που πέθαναν σε διάστημα 200-300 χρόνων (από το 675-679 μ.Χ. ως το 894-985 μ.Χ.), οι δεύτεροι σε ανθρώπους ελληνικής καταγωγής που πέθαναν γύρω στο 1800 μ.Χ., πάντως στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, ενώ υπάρχει ένας ακόμα σκελετός ατόμου που πέθανε γύρω στο 1800 μ.Χ. και καταγόταν από την Ασία.

Πώς βρέθηκαν Κρητικοί και άλλοι Έλληνες στα Ιμαλάια πριν 225 χρόνια;

Η ανακάλυψη των 14 σκελετών από την ηπειρωτική Ελλάδα κυρίως όμως την Κρήτη, προβλημάτισε τους επιστήμονες. Εξέτασαν το ενδεχόμενο να πρόκειται για ινδοελληνικούς πληθυσμούς που βρέθηκαν εκεί από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή να πρόκειται για συγγενή ομάδα και να έχει σχετική χαμηλή γενετική ποικιλότητα. Όμως δεν συμβαίνει τίποτα από όλα αυτά.

«Συνδυάζοντας διαφορετικές γραμμές αποδεικτικών στοιχείων, τα δεδομένα από τα άτομα που εξετάστηκαν δείχνουν ότι πρόκειται για μια ομάδα άσχετων μεταξύ τους που γεννήθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας. Τα άτομα αυτά ζούσαν στην ενδοχώρα της Ινδίας και βρέθηκαν για άγνωστο λόγο στα Ιμαλάια», αναφέρει η μελέτη. Κάπου εκεί σταμάτησε η έρευνα για το πώς βρέθηκαν οι Κρητικοί στα Ιμαλάια το 1800 μ.Χ., από τους συγκεκριμένους επιστήμονες και πρότειναν να μελετηθούν ιστορικά έγγραφα που θα καταγράφουν ταξίδια στην περιοχή τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Ας δούμε όμως τι μπορούμε να συνεισφέρουμε εμείς στην έρευνα αυτή. Αν αποκλείσουμε το γεγονός να πρόκειται για απογόνους στρατιωτών του Μεγάλου Αλεξάνδρου(βλ. Καλάς) ή των διαδόχων του (ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το άρθρο μας για τον Μένανδρο Α’ τον Σωτήρα στις 6/05/2024), θα πρέπει να δούμε αν ζούσαν Έλληνες στην Ινδία το 1800. Πραγματικά, από τις αρχές του 18ου αιώνα (γύρω στο 1700 δηλαδή), Έλληνες έμποροι εγκαταστάθηκαν στη Βεγγάλη. Λίγο αργότερα, Έλληνες διωκόμενοι από την Κωνσταντινούπολη και την Αδριανούπολη κατέφυγαν στην Ινδία.

Σημαντικός Έλληνας που έζησε στην Ινδία ήταν ο Δημήτριος Γαλανός (1760-1833). Γεννήθηκε στην Αθήνα όπου και σπούδασε. Στη συνέχεια σπούδασε στο Μεσολόγγι και την Πάτμο. Αφού δίδαξε για λίγο καιρό σε σχολεία της Κωνσταντινούπολης, το 1786 έφυγε για την Καλκούτα της Ινδίας μετά από πρόσκληση του Κωνσταντίνου Πανταζή, εμπόρου που ζούσε εκεί και αναζητούσε κατάλληλο δάσκαλο για τα παιδιά του.

Ο Γαλανός έζησε για έξι χρόνια στην Καλκούτα και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Μπεναρές, ιερή πόλη των Ινδών. Ασπάστηκε τον τρόπο ζωής των Βραχμάνων και έζησε εκεί ως τον θάνατό του. Δεν ξέχασε όμως την Αθήνα και την Ελλάδα. Με τη διαθήκη του άφησε τη μισή περιουσία του και το σύνολο των βιβλίων και χειρογράφων του στην «κυριοτέραν Ακαδημίαν των Αθηνών». Όλα αυτά βρίσκονται σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη.

Η Καλκούτα φαίνεται ότι ήταν το σημαντικότερο κέντρο του ελληνισμού της Ινδίας. Μάλιστα το 1824-1825 οι Έλληνες της πόλης διοργάνωσαν έρανο για την Ελληνική Επανάσταση στον οποίο συνεισέφεραν Ινδοί, αλλά και κάποιοι Κινέζοι έμποροι που βρέθηκαν τυχαία εκεί, όταν έμαθαν τον σκοπό του εράνου, γράφει ο Μπάμπης Άννινος στο σπάνιο βιβλίο του «ΟΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ 1821». Στην Καλκούτα, άνοιξε υποκατάστημα το 1851 ο εμπορικός οίκος των Αδελφών Ράλλη (από τη Χίο), ο οποίος στην περίοδο της ακμής του απασχολούσε 40.000 υπαλλήλους!

Η απόσταση πάντως από την Καλκούτα ως το Ουταραχάντ είναι περίπου 1.760 χιλιόμετρα. Αν σκεφτούμε τις συνθήκες που επικρατούσαν το 1800, θα ήταν πολύ δύσκολο να ξεκινήσουν κάποιοι Έλληνες για να μεταβούν από την Καλκούτα στα Ιμαλάια. Υπάρχει πάντως σήμερα Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία στην Καλκούτα που διαχειρίζεται την εκκλησία, την περιουσία και το νεκροταφείο της ελληνικής παροικίας της Βεγγάλης.

Το βασικότερο πρόβλημα σήμερα πάντως για τις ινδικές Αρχές είναι ο αυξημένος τουρισμός στη λίμνη. Οι τουρίστες παίρνουν για ενθύμιο, κομμάτια των σκελετών δυσκολεύοντας τις μελλοντικές επιστημονικές έρευνες.

Ενδεικτικές πηγές: Περιοδικό NATURE, «Ancient DNA from the skeletons of Roopkund lake reveals Mediterranean migrants in India», 20/8/2019.
BBC, «The mystery of India’s lake of skeletons», (28/2/2021).
Wikipedia , Janaaashta, "Roopkund secret getting murkier"
Γκουγκλάρετε επίσης Roopkund Lake Greeks, Skeletons Lake, Mystery Lake για περισσότερα άρθρα και στοιχεία.