Ποίηση
Αναδημοσίευση απο το βιβλίο "Τα Επιτεύγματα της Ελευθερίας", Β.4. σελ. 115.
Η ποίηση είναι η ανώτατη τέχνη του λόγου. Είναι η λιτή και μουσική έκφραση του νου, της φαντασίας και του συναισθήματος. Με την ποίηση εκφράζονται «τα έσω» της ψυχής ενώ, αντίστροφα, εισχωρεί στην ψυχή η ουσία του έξω κόσμου.
Είναι έκφραση συναισθημάτων σε μείζονα ή ελάσσονα τρόπο. Έτσι το περιεχόμενο μπορεί να είναι υψιπετές ή υποχθόνιο, φανερό ή συγκαλυμένο, ευφρόσυνο ή μελαγχολικό, να υποβάλλει την ψυχική έξαρση ή τη θλίψη.
Ο ποιητικός λόγος αρθρώνεται με μουσικότητα, δηλαδή με ρυθμό και αρμονία. Όπως η μοντέρνα ατονική μουσική απορρίπτει την «ομορφιά» της τονικής ιεραρχίας, έτσι και η σύγχρονη ποίηση έχει τροπές που απορρίπτουν τους κλασικούς κανόνες και τις «όμορφες» αναλογίες. Η μοντέρνα ποίηση διαλέγεται ανάμεσα σε ένα απέραντο φάσμα τρόπων, από την αρμονική τελειότητα μέχρι την επιτηδευμένη δυσαρμονία.
Η ποίηση είναι επίσης διαλεκτική σύνθεση περιεχομένου και μορφής. Άλλοτε βαρύνει το νόημα και το συναίσθημα, με τη μορφή να επικουρεί τη σύνθεση, ενώ άλλοτε οι καινοτόμες μεταμορφώσεις της φόρμας αναπροσαρμόζουν ή και μεταθέτουν τα όρια της αισθητικής, παράγοντας έτσι ένα αυτόνομο νοητικό και φιλοσοφικό αποτέλεσμα.
Ο ποιητής συντάσσει τον λόγο σε οικονομημένη δομή και με τη μέγιστη εκφραστική δύναμη. Δεν είναι όμως αποφθεγματικές ρήσεις και παραγγέλματα ούτε ένας πυκνός φιλοσοφικός λόγος που απευθύνεται στον νου. Η ποίηση είναι έντεχνος λόγος, καθώς διαλέγεται μεταξύ συμμετρίας και ασυμμετρίας απευθύνεται στο συναίσθημα, επιχειρώντας να δονήσει τα αισθητήρια της ψυχής. Στοχεύει να αφήσει στον αναγνώστη έντονη ψυχική συγκίνηση. Μέσα από το συναίσθημα παρακινεί και μαζί προβληματίζει το νου, γονιμοποιώντας τη σκέψη.
Οι μεγάλοι ποιητές είναι φιλόσοφοι, ερευνητές του βαθύτερου νοήματος του κόσμου και μαζί προφήτες. Είναι πειραματιστές του ύφους και της μορφής, αλχημιστές του περιεχομένου. Ζουν συνήθως μακριά από τον χωρόχρονο των υπολοίπων μας: άλλοτε αφηρημένοι μέσα στην αχλή της ενόρασης, προσπαθώντας να αντικρίσουν τον κόσμο με την πιο πλατιά κατά το δυνατό ματιά και άλλοτε καταδύονται στα σκοτεινά βάθη της ψυχής, ψάχνοντας να ανιχνεύσουν εκεί τον πιο σιγανό και κρυφό παλμό της.
Ο κάθε ποιητής μαθαίνει από παιδί να σκέφτεται, να αισθάνεται και να μιλά, πρώτα και κύρια στη μητρική γλώσσα με την οποία συρρέουν γύρω του και εισρέουν μέσα του τα νανουρίσματα, οι παραδόσεις, τα έπη, τα πάθη και η υπερηφάνεια του λαού του. Μπορεί να μάθει αργότερα και άλλες αλλότριες γλώσσες, ίδια πλούσιες και εκφραστικές, ώστε να μπορεί να επικοινωνεί και να γονιμοποιείται από τον πολιτισμό και τον ψυχισμό άλλων λαών. Ίσως τέλος, να φτάσει στο ανώτατο στάδιο ποιητικής δημιουργίας: να γράφει στη δική του μητρική γλώσσα αλλά, μέσα από τα πανανθρώπινα νοήματα που εκφράζουν οι στίχοι του, να καταφέρνει να συγκινεί κάθε άνθρωπο όπου γης και να εμπνέει κάθε λαό.
Τέτοιους ποιητές, εθνικούς και μαζί παγκόσμιους, μεγάλους στον στοχασμό και στην ποιητική μορφή, έχει γεννήσει και η σύγχρονη Ελλάδα. Πήραν στα στιβαρά χέρια τους τη λύρα που κρατούσαν οι ανώνυμοι λαϊκοί βάρδοι του δημοτικού τραγουδιού[1] πριν την Ανεξαρτησία.
Μετά την απελευθέρωση και καθώς άνοιξαν οι πνευματικοί ορίζοντες του Έθνους, ήρθαν οι νέοι Έλληνες ποιητές ελεύθεροι τώρα να ατενίσουν το μέγεθος του κόσμου, να γονιμοποιηθούν από την ξένη ποίηση και να οραματιστούν το μέλλον του λαού τους στο μεγάλο πλάτος του χώρου και στο μεγάλο μάκρος του χρόνου. Η νεότερη ελληνική ποίηση απέκτησε έτσι υπερεθνικό βεληνεκές και αναγνωρισιμότητα.
Θα αναφερθούμε σε λίγους κορυφαίους της νέας Ελληνικής Ποίησης των οποίων το νοηματικό περιεχόμενο, το ύφος, αλλά και η απήχηση του έργου τους τούς κατατάσσουν στους μεγάλους της παγκόσμιας ποίησης.
Είναι όλοι τους «εθνικοί», μιας και όλοι σεμνύνονται για την ελληνική γλώσσα και για το Έθνος τους και επειδή όλοι αντιλαμβάνονται ότι είναι εφήμεροι τελεστές σε μια συνέχεια ελληνικού πνεύματος, από το δοξασμένο παρελθόν προς το υποσχόμενο μέλλον.
[1] Αν και δεν επισκέφθηκε ποτέ την Ελλάδα, ο Γάλλος ακαδημαϊκός Κλοντ Φοριέλ (Claude Charles Fauriel) ήταν ο πρώτος που δημοσίευσε συγκροτημένη έκδοση νεοελληνικών δημοτικών τραγουδιών με τον τίτλο «Chants populaires de la Grèce moderne», στο Παρίσι σε δύο τόμους (1824 - 1825). Μέσα από αυτό το έργο γνώρισε η Δυτική Ευρώπη την ελληνική δημοτική ποίηση και τα ήθη των κλεφτών οι οποίοι παρουσιάζονται ως ευγενικοί υπερασπιστές της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Η έκδοση συνέβαλε σημαντικά στο φιλελληνικό κίνημα που υποστήριξε τον Αγώνα στα κρίσιμα πρώτα χρόνια.