Χρ. Γιανναράς: Η ιδιοεικόνα ως στεγανό
Στις 24/8/2024 έφυγε από τη ζωή ο σημαντικός φιλόσοφος και θεολόγος Χρήστος Γιανναράς. Ο Γιώργος Καραμπελιάς από τη μεριά του δημοσίευση στο Άρδην-Ρήξη ένα άρθρο εις μνήμην του, για μια πλευρά του έργου του Γιανναρά, όπως την αντιλαμβάνεται ο Γ. Καραμπελιάς:
Ο Χρήστος Γιανναράς, η γενιά του ’60 και η «Ελευθερία του ήθους» - (ardin-rixi.gr)
Δεν μπαίνω στην ουσία του άρθρου (μπορείτει να το δείτε εξ ολοκλήρου στον σύνδεσμο) και δεν κάνω καμία αποτίμηση του έργου του απελθόντος. Απομονώνω όμως και αναδημοσιεύω εδώ μια κρίση του κου Γιανναρά για τους ανθρώπους με ισχυρή προσκόλληση σε κάποια ιδεολογία, θρησκεία, φιλοσοφία, σε ένα σύστημα σκέψης ή πράξης:
«…αποδεικνύεται πάντα μάταιη κάθε προσπάθεια, έστω και αν γίνεται με την πιο γνήσια ανθρώπινη συμπάθεια, να υποδείξεις λάθη, νευρωτικές μονομέρειες ή μικρονοϊκές αφέλειες σε ανθρώπους στρατευμένους και εγκλωβισμένους ψυχολογικά σε οποιοδήποτε ιδεολογικό καταφύγιο – είτε Ζωή λέγεται αυτό είτε Σωτήρας, είτε ΚΚΕ είτε Καντιώτης είτε Ψαρουδάκης ή όπως αλλιώς. Δεν υπάρχουν περιθώρια διαφωνίας, διαλόγου, κριτικής αντιπαράθεσης ή λογικής επιχειρηματολογίας όταν ο άλλος νιώθει έστω και ασυνείδητα ότι του αμφισβητείς τα ερείσματα που τον δικαιώνουν στα ίδια του τα μάτια» (Καταφύγιο Ιδεών, σελίδα 261).
Η ισχυρή μονομέρεια κρίσης στενεύει το οπτικό πεδίο, σε βαθμό που οτιδήποτε έξω από αυτό όχι μόνο δεν γίενται αντιληπτό και συνεπώς κατανοητό αλλά και προσλαμβάνεται ως αλλότριο, ακόμη και ως εχθρικό, άρα απορριπτέο.
Ό,τι προσλαμβάνει το οπτικό πεδίο ως αληθινό και υπαρκτό, αντιπροβάλλεται αντίστροφα ως υπόβαθρο. Προσπαθώντας η συνείδηση να αναπλάσει τον συνολικό -πέραν του ορατού πεδίου- υπολειπόμενο κόσμο πραγμάτων, ιδεών και ηθικής, τον προσομειώνει αναγκαστικά προς τη στενή ιδιοαντίληψη στην οποία έχει το υποκείμενο αυτοπαγιδευτεί.
Όταν η μόνη αλήθεια είναι π.χ. η ταξική πάλη, τότε ο καθένας μας διαμορφώνει αναγκαστικά και αποκλειστικά το χαρακτήρα, τα συμφέροντα και τις πράξεις του με βάση την ταξική τοποθέτηση. Σε αυτή τη μονοδιάστατη θεώρηση του κόσμου, δεν νοείται να υπάρχει φιλότητα ή εκτίμηση προς ανθρώπους της "λάθος" ταξικής τοποθέτησης. Με το ίδιο κριτήριο, η αυτοτοποθέτηση είναι αξιωματικά "ορθή" και χρήζει υπεράσπισης με κάθε κόστος.
Τα "ερείσματα" στα οποία αναφέρεται o κος Γιανναράς είναι αυτό το υπόβαθρο, αυτή η "ορθή" αγκύρωση.
Ας το έχουμε αυτό υπόψιν στην προσπάθεια επικοινωνίας με τους ανθρώπους γύρω μας. Η βίαια (έστω και αθέλητη) αποδόμηση των ερεισμάτων, της αυτοεικόνας που έχει πλάσει για το εαυτό του ο καθένας, είναι συνταγή αποτυχία και οδηγεί στην απόρριψη ή και την εχθρότητα.
Σε περιπτώσεις που είναι προφανής η μονομέρεια και η στενότητα αντίληψης, είναι προτιμότερο κανείς ν' αποφεύγει την όποια επιχειρηματολογία και να μεταθέτει τη συζήτηση προς το ουδέτερο.