Γραμμάτιο χρηματοδότησης της Επανάστασης του Θερίσου
Μετά την ανακύρηξη της Αυτόνομης "Κρητικής Πολιτείας" το 1898 (βλ. και Η περιπέτεια των Κρητικών Δραχμών και της Τράπεζας Κρήτης (filomatheia.info)), οι εσωτερικές αντιπαραθέσεις των πολιτκών παραγόντων της Πολιτείας και η επίταση της ανάγκης για ταχύτερη πορεία της ένωσης με τη Μητέρα Ελλάδα, οδήγησαν το 1905 στην Επανάσταση του Θερίσου.
Κάθε επανάσταση έχει τις ανάγκες της σε χρήμα (υλικά, όπλα, εφόδια, μισθοί γραφειοκρατίας και ενόπλων κλπ). Αν δεν υπάρξουν σύντομα επαναστατικές κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων, επαρκών για τη χρηματοδότηση του αγώνα, μέχρι οι επαναστάτες να εδραιώσουν τη δική τους επαναστατική εξουσία και να επιβάλουν τη δική τους φορολογία, τότε ένα εναλλακτικό μέσο για να καλυφθεί το έλλειμμα χρηματοδότησης είναι η έκδοση "υποσχετικών" (γραμμάτια, ομόλογα) από την "επίσημη" επαναστατική αρχή, όπως και αν αυτή ονομάζεται και νομιμοποιείται εντός της επαναστατικής ηγεσίας.
Οι επαναστάτες ζητούν -κατά σειρά- από τις επαναστατημένες ομάδες, τους συμπαθούντες -πολίτες και αλλοδαπούς-, αλλά και από τους έχοντες και κατέχοντες του υφιστάμενου καθεστώτος να συνδράμουν όλοι τους οικονομικά την επανάσταση, παραδίδοντας στους επαναστάτες το νόμιμο -κατά το προηγούμενο καθεστώς- χρήμα και λαμβάνοντας "έναντι" μια υπόσχεση: είτε να τους επιστραφούν τα χρήματα -το κεφάλαιο- με ορισμένο τόκο -εννοείται, στο ίδιο νόμισμα-, είτε να τους δοθούν τίτλοι ιδιοκτησίας σε άλλα αγαθά (π.χ. μερίδιο στην απαλλοτριωμένη από την επανάσταση περιουσία, βλ. και Ελληνική Επανάσταση: Πολεμικά Διπλώματα και Υποσχετικές/Ομολογίες (filomatheia.info)). Η αποπληρωμή ή η εξαργύρωση ορίζεται να γίνει σε ορισμένο χρόνο. Εκτός αν η επανάσταση έχει ακόμη "πολύ δρόμο μπροστά της" και τότε αναγκαστικά η αποληρωμή αφήνεται για κάποιον αόριστο μελλοντικό χρόνο (όταν -και αν-αναλάβει την εξουσία η Επανάσταση!).
Για τους υποψήφιους γραμματιούχους/ομολογιούχους συμβαίνει συνήθως το εξής: οι επαναστατημένοι είναι υποστηρικτικοί άλλα -συνήθως- ενδεείς. Οι συμπαθούντες είναι διαθέσιμοι μεν αλλά είναι συντηρητικοί και επιφυλακτικοί. Αντίθετα, οι έχοντες και κατέχοντες -οι βολεμένοι της προηγούμενης κατάστασης-είναι συνήθως αντιδραστικοί και αντίθετοι με την επανάσταση. Γι' αυτό και η έκδοση τέτοιων γραμματίων και επαναστατικών ομολόγων κρίνεται ως μέσο απελπισίας και σημάδι αδυναμίας των επαναστατών. Μια ισχυρή και ορμητική επανάσταση βάζει άμεσα χέρι στον υφιστάμενο γύρω πλούτο: προβαίνει σε κατασχέσεις και απαλλοτριώσεις "εν ονόματι της επανάστασης". Υποκαθιστά το συντομότερο δυνατό τις υφιστάμενες φορολογικές αρχές και καρπώνεται τάχιστα τους υφιστάμενους φόρους πριν οι φορολογούμενοι το ξανασκεφτούν και πάψουν να πληρώνουν.
Στην περίπτωση όμως που η επανάσταση εξαναγκαστεί να καταφύγει σε εσωτερικό δανεισμό, τότε η επαναστατική υπόσχεση πρέπει να γίνει με τον πιο επίσημο τρόπο: αναγράφεται με όλους τους δυνατούς τύπους νομιμοφάνειας και με τον αναλογούντα πομπώδη συμβολισμό πάνω σε ένα γραμμάτιο, δηλαδή πάνω σε ένα ανθεκτικό χαρτί πολυτελείας που προσομοιάζει με μεγάλο χαρτονόμισμα.
Να πώς τυπώθηκε το Γραμμάτιον του Πατριωτικού Δανείου που αποφάσισε η Επαναστατική Συνέλευσις στο Θέρισο την 1η Σεπτεμβρίου 1905.
Η "Επαναστατική Συνέλευσις" προσκαλεί όλους τους Κρητικούς να συμμετάσχουν στο "Πατριωτικόν Δάνειον", "εκ δραχμών εκατόν χιλιάδων", αγοράζοντας ένα -ή περισσότερα- των 20.000 αριθμημένων γραμματίων των 5 δραχμών εκάστον. Ο σκοπός είναι "προς ενίσχυσιν "του υπέρ Ενώσεως Εθνικού Αγώνος εν Κρήτη".
Στην εμπρόσθια όψη του γραμματίου ένας οβελίσκος αναγράφει όλους τους επαναστατικούς αγώνες για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, από το 1769 -τα Ορλοφικά και η Επανάσταση του Δασκαλογιάννη- στο 1821, και συνεχίζει με τις άλλες οκτώ (!) ένοπλες επαναστάσεις, με τελευταία όλων την αποφασιστική τού 1897, αυτή που οδήγησε στην ανακύρηξη της Αυτόνομης "Κρητικής Πολιτείας"). Το 1905 -η χρονιά του "Θερίσου"- αναγράφεται στη βάση του οβελίσκου, ως ένας ακόμη -ο τελικός- κρίκος της αλυσίδας που θα οδηγήσει στην Ένωση.
Στην οπίσθια όψη αναγράφεται το Ψήφισμα της Επαναστατικής Συνελεύεσεως (η επαναστατική "νομιμοποίηση"), η οποία αναφέρει την απόφαση για το δανεισμό και τους όρους αποπληρωμής του δανείου: στον φέροντα (bearer) το γραμμάτιο -μια και τα γραμμάτια είναι ανώνυμα και μεταβιβάσιμα- θα επιστραφεί του κεφάλαιο του γραμματίου, "επί τόκω 6%, όστις άρχεται από 1ης Οκτωβρίου 1905".
Και συνεχίζει: "Το δάνειον τούτο θέλει εξωφληθεί μετά του τόκου εξ μήνες μετά την Εθνικήν λύσιν του κρητικού ζητήματος".
Τι επαναστατική πίστη, πατριωτισμός ή/και αφέλεια χρειάζεται για να δεχτεί κανείς την εγγενή αοριστία των όρων αποπληρωμής; Γιατί μπορεί να τρέχει ο τόκος 6% από 1ης Οκτωβρίου 1905, πότε όμως θα δοθεί "Έθνική λύσις" του Κρητικού Ζητήματος; Σε τι συνίσταται αυτή η "Εθνική λύσις" και ποιoς θα αποφανθεί ότι όντως είναι η αρμόζουσα "λύσις", ώστε να δικαιολογεί την απαίτηση αποπληρωμής; Τι θα συμβεί σε περίπτωση αντιδικίας -ως προς τους όρους αποπληρωμής- του φέροντος το "γραμμάτιον" και της εκδίδουσας Aρχής; Τέλος, πoιος μπορεί να προβλέψει την δίκαιη (σε σχέση με τον ανειλημμένο κίνδυνο) απόδοση του κεφαλαίου μιας επένδυσης παρόμοιου κινδύνου κατά τον ίδιο χρόνο που απαιτείται μέχρι να ωριμάσει η "Εθνική λύσις";
Στα ερωτήματα αυτά τις απαντήσεις δίνει πάντα η "αγορά", δηλαδή η ζήτηση που θα προκύψει. Είναι λογικό να υποθέσουμε εδώ ότι η έκδοση πρέπει να είχε χαμηλή ζήτηση[1].
Και κάποιες σκέψεις σχετικά με την συναλλαγματική ισοτιμία μεταξύ ελληνικών και κρητικών δραχμών:
Οι δραχμές στις οποίες αναφέρεται το Δάνειο, είναι προφανώς οι δραχμές της Κρητικής Πολιτείας (βλ. ξανά Η περιπέτεια των Κρητικών Δραχμών και της Τράπεζας Κρήτης (filomatheia.info)). Εδώ προκύπτει το ζήτημα της ισοτιμίας μεταξύ κρητικών δραχμών και των δραχμών της επικράτειας του Ελληνικού Βασιλείου. Τι θα συνέβαινε αν προσερχόταν κάποιος με ελληνικές δραχμές και ήθελε να αγοράσει τα γραμμάτια στην ονομαστική τους αξία των κρητικών δραχμών (με 5 ελληνικές δραχμές αγόραζε το γραμμάτιο των 5 κρητικών δραχμών); Θα γίνονταν τότε "νόμιμο χρήμα" στην Κρητική Πολιτεία και οι "ελληνικές" δραχμές με ισοτιμία 1:1.
Αντίστοιχα, αν κάποιος αγόραζε το γραμμάτιο στην Κρήτη για 5 κρητικές δραχμές και κατάφερνε να το πουλήσει στην Ελλάδα για 5 ελληνικές δραχμές, στην πράξη θα είχε ανταλλάξει κρητικές δραχμές για ελληνικές, πάλι με ισοτιμία πάλι 1:1. Αυτός που θα το αγόραζε στην Ελλάδα, θα είχε έτσι έμπρακτα δηλώσει την απόλυτη εμπιστοσύνη του ότι:
α. οι οικονομικές προοπτικές της Κρητικής Πολιτείας ήταν ταυτόσημες με αυτές του Ελληνικού Βασιλείου και άρα η ισοτιμία 1:1 θα διατηρούνταν. Αν όμως η οικονομική ανάπτυξη διαφοροποιούνταν μεταξύ των δύο επικρατειών, η ισοτιμία θα κινούνταν με αντίστοιχο τρόπο (ενίσχυση της ισοτιμίας υπέρ της δραχμής της ισχυρότερης οικονομίας). Αν υπήρχε εξ αρχής τέτοια εκτίμηση για διαφορρετικές οικονομικές προοπτικές, τότε το γραμμάτιο θα αγοράζονταν αρχικά με έκπτωση/ανατίμηση, αντίστοιχα, αν οι προοπτικές στην Κρητική Πολιτεία ήταν χειρότερες/καλύτερες από ό,τι στο Βασίλειο της Ελλάδος).
β. η εκδίδουσα αρχή των γραμματίων, (η Επαναστατική Αρχή) αναμενόταν να έχει -σύντομα- την απόλυτη δυνατότητα να αποπληρώσει το γραμμάτιο σε ισοδύναμο των 5 ελληνικών δραχμών, ανεξάρτητα της διακύμανσης της ισοτιμίας μεταξύ ελληνικών και κρητικών δραχμών. Μπαίνει εδώ αποφασιστικά το ζήτημα της αξιοπιστίας της ίδιας της εκδίδουσας αρχής (άλλο να εκδίδει ένα παρόμοιο γραμμάτιο η επίσημη κυβέρνηση και άλλο μια "επαναστατική αρχή").
Έχουμε συνεπώς μια απλή αλλά χαρακτηριστική παρουσίαση του θέματος της εσωτερικής ή εξωτερικής υποτίμησης/ανατίμησης ενός νομίσματος. Γιατί και το (χαρτο)νόμισμα είναι υποσχετική μιας εκδίδουσας αρχής (η Κεντρική Τράπεζα), που υπόσχεται ότι το χαρτονόμισμα θα διατηρήσει την αγοραστική του αξία για αγορές αγαθών και υπηρεσιών, είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά. Στην τελευταία περίπτωση η αγοραστική αξία απεικονίζεται στην διαμορφούμενη ισοτιμία του με τα νομίσματα των άλλων χωρών.
Σημείωση:
[1]: Ίσως καταφέρω κάποτε να βρω στοιχεία για τα ποσά που συγκέντρωσε η έκδοση και για το αν υπήρξε ποτέ και θέμα αποπληρωμής. Κάπου πρέπει να υπάρχουν οι πολύ εξειδικευμένες αυτές ιστορικές λεπτομέρειες.